| Ortografia | 2004-12-02 |
| Wiem, że skrót n.p.m. piszemy właśnie tak, jak piszemy. Ale co z miesięcznikiem N.P.M. (czy też raczej n.p.m.?), kiedy tytuł ten wymieniamy w tekście? Czy należy pisać go wielkimi literami, bo na okładce jest małymi, z kropkami. A kiedy ten skrót funkcjonuje jako tytuł, w środku zdania (skrót oznacza nad poziomem morza, to czasopismo miłośników gór, skrót ten piszemy małą literą)? Można zostawić małe litery w tytule czasopisma? |
|
| Przyznam, że wcześniej nie słyszałam o tak zatytułowanym miesięczniku. Jaki jest problem z wymienianiem w tekście - chyba nie ortograficzny; można go (skrót) zostawić nieodmienny. Należy zachować oryginalną pisownię tytułu, tzn. małymi literami, z kropkami i koniecznie ująć w cudzysłów. Jest to tradycyjny sposób wyróżniania tytułu. Gdyby tytuł pisać wielkimi literami, to wtedy bez kropek. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2005-01-09 |
| Szanowna Pani, jaki zapis jest właściwy: Bank PKO SA, Bank PeKaO SA, Bank Pekao SA (tak na stronie internetowej banku)? A może wszystkie te skróty są równoprawne i można je stosować wariantywnie? Dziękuję i pozdrawiam, Joanna C. | |
| Mamy więc w Polsce dwa (różne) banki, które używają w nazwach skrótowców – PKO i Pekao . Skrótowce te przy odczytywaniu dają bardzo podobny efekt. Obie nazwy czytamy akcentując ostatnią sylabę, jednak literowiec PKO należy czytać [pe-ka-o] oddzielając poszczególne sylaby jako odrębne litery skrótowca. Nazwę Pekao można również czytać jak zwykły wyraz akcentując drugą sylabę od końca: [pe-ka-o]. Jak czytamy w rysie historycznym zamieszczonym na internetowej stronie www.pkobp.pl, bank ten został założony w 1919 roku jako Pocztowa Kasa Oszczędnościowa, w 1920 roku nazwa została zmieniona na Pocztową Kasę Oszczędności, a w 1948 roku na Powszechną Kasę Oszczędności. W 1960 roku Powszechna Kasa Oszczędności stała się bankiem państwowym, a w 1993 roku powołana została pierwsza w historii banku Rada Nadzorcza, funkcjonująca na zasadach podobnych do spółek prawa handlowego. Drugi z interesujących nas banków – Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna posługujący się skrótem Bank Pekao SA – jest nieco młodszy, powstał bowiem w 1929 roku. Jak informuje statut banku opublikowany na stronie www.pekao.com.pl, bank ten w okresie przedwojennym miał za zadanie ochronę oszczędności wychodźstwa polskiego, operacje kredytowe, obsługę finansowa eksportu i importu polskiego oraz obsługę przekazów z zagranicy. Po wojnie w nowym systemie bank Pekao przetrwał i zachował samodzielność mimo specyficznego charakteru działania, działał jednak w wąskim sektorze eksportu, dostarczał dewiz dla bilansu płatniczego kraju, a w latach 70. XX wieku wyspecjalizował się w dewizowej obsłudze ludności. Zapis !PeKaO trudno zaakceptować (czy jest on w ogóle używany?). Wielki słownik ortografoczny PWN pod red. E. Polańskiego (reguła 96) tylko wyjątkowo akceptuje wielką literę wewnątrz wyrazów, które są nazwą własną lub wchodzą w jej skład, np. EuroCity, InterCity, EquiLibre, WordPerfect, PageMaker, InterChristiana, MulitBank, MasterCard, CyberWielkopolska itp. Nową manierę zauważa także I. Bajerowa (Zarys historii języka polskiego, Warszawa 2005, s. 149: «W modzie jest też mieszanie majuskuły z minuskułą, różnych formatów pisma, np. bruLion (czasopismo), InterCity (typ pociągu); przed tym zwyczajem przestrzegają zasady ortografii». W dodatku pojawiają się również nazwy o całkiem już nietypowej pisowni z początkową małą literą, które zostały albo zapożyczone, albo utworzone już na gruncie polskim na wzór obcych nazw własnych, takie jak np. nazwy firm (mBank, eService SA, dBASE Inc.), publikacji (cytowany już bruLion), witryn internetowych (eNormy.pl, ePraca.net, eZakupy.com.pl) oraz urządzeń (iPod, iPaq) i programów komputerowych (dBASE, iTunes, iLife, iDVD) itp. Żadna publikacja nie akceptuje bezwarunkowo tego nowego zwyczaju nazewniczego, a Wielki słownik ortografoczny PWN stwierdza wręcz: «Tego zwyczaju nie należy upowszechniać». Coraz więcej organizacji, instytucji, a nawet publikacji nosi już jednak nowatorskie jak na razie nazwy i tytuły naśladujące adresy internetowe, pod którymi znaleźć można organizację (np. Partia Demokratyczna - demokraci.pl), serwis internetowy (Allegro.pl, Gazeta.pl, por. także tytuły książek Krystyny Jandy: www.małpa.pl i www.małpa2.pl, jak również tytuł naszej poradnianej książki: www.poradniajęzykowa.pl). Katarzyna Wyrwas |
|
| Słowotwórstwo | 2004-10-29 |
| Czy słowo nieperiodyk funkcjonuje w języku polskim, czy dopuszczalne jest użycie takiego słowa? | |
| Słownik odnotowują jedynie rzeczownik periodyk ‘czasopismo o stałej nazwie i ciągłej numeracji, wydawane w określonych odstępach czasu; pismo periodyczne’. Nieperiodyka w słownikach nie ma, ponieważ zwykle nie zamieszczają one słów, które można utworzyć w sposób dość regularny za pomocą typowych przyrostków, jak np. nazwy żeńskie, czy przedrostków, jak np. wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu. O tym, że rzeczownik nieperiodyk (z punktu widzenia słowotwórstwa utworzony poprawnie, a z punktu widzenia polskiej ortografii poprawnie zapisany) istnieje w zasobie leksykalnym polszczyzny, świadczyć mogą dwa fakty: odnotowanie definicji przymiotnika nieperiodyczny (np. w Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego oraz w Uniwersalnym słowniku języka polskiego pod red. S. Dubisza) oraz używanie tego rzeczownika, choćby na stronach internetowych, gdzie wyszukiwarka znalazła aż 471 przykładów. Nieperiodyk zatem to ‘pismo ukazujące się w różnych odstępach czasu lub jednorazowe’ i nie ma powodu, aby wyrazu tego nie używać. Katarzyna Wyrwas |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2005-01-13 |
| Uprzejmie proszę o odpowiedź, czy poniżej sformułowane zdanie jest poprawne gramatycznie: Jedną z godnych uwagi możliwości programu jest prowadzenie żurnala zmian. Z góry dziękuję za zajęcie stanowiska. | |
| Zdanie to jest poprawne gramatycznie, czyli nie ma w nim błędów wynikających z zasad składniowych łączenia ze sobą wyrazów. Zastrzeżenia natury stylistycznej mogą jedynie budzić rozbudowane grupy nominalne. Nominalizacja stylu, polegająca na zastępowaniu czasowników rzeczownikami, jest charakterystyczna dla stylu naukowego i urzędowego. Jeżeli więc tekst, z którego pochodzi omawiane zdanie, jest tekstem np. instrukcji, opisu działania programu, to nosi właśnie znamiona pisanego stylu oficjalnego. Gdyby to zdanie było fragmentem wypowiedzi ustnej lub artykułu w prasie, to lepiej jego treść oddać za pomocą zdania złożonego, np. tak: Warto podkreślić jedną z zalet programu, jaką jest prowadzenie żurnala zmian. W przykładzie podanym przez Panią interesujące jest również użycie w języku specjalistycznym słowa żurnal, które w języku ogólnym znaczy ‘czasopismo ilustrowane poświęcone modzie, zamieszczające modele ubiorów’, a jako dawne określenie gazety (dziennika) ożywa w ekspresywnie nacechowanym określeniu dziennikarza żurnalistą. Więc może lepiej byłby dziennika zmian... Romualda Piętkowa |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2005-06-27 |
| Czy prawidłowy jest poniższy zwrot: Odpowiedź na niniejsze przesłano do Państwa za pismem..? Chodzi mi przede wszystkim o zwrot za pismem. | |
| Jest to kalka obcej konstrukcji składniowej (całe wyrażenie: w ślad za pismem). Jedynie poprawne konstrukcje to: odpowiadając na pismo; nawiązując do pisma. A całe zdanie może mieć wtedy postać: Odpowiedź, nawiązując do pisma z dnia .../ nr... , przesłaliśmy do Państwa .... Aldona Skudrzyk |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2004-10-25 |
| Czy można utworzyć przymiotnik od słowa Toronto (miasto w Kanadzie)? Spotkałem się z przymiotnikiem torontoński, ale wydaje mi się on niepoprawny. | |
| Nie ma powodu, by dyskwalifikować ten przymiotnik, skoro został poprawnie utworzony, a ponadto spotyka się go w praktyce językowej, zwłaszcza w nazwie Uniwersytet Torontoński (jest też czasopismo „Tygodnik Torontoński”). Jan Grzenia |
|
| Znaczenie | 2008-07-08 |
| Pozwolę sobie zacytować zdanie: Proszę wypełniać ankietę własnoręcznie, pismem drukowanym. Czy użyty w tym zdaniu wyraz własnoręcznie oznacza, że: 1) powinienem wziąć do ręki długopis i po kolei wypełnić wszystkie punkty ankiety, 2) mogę także usiąść wygodnie przed komputerem i osobiście wypełnić rzeczoną ankietę, następnie ją wydrukować i podpisać? Czy dopuszczalne są obydwa rozwiązania, czy tylko to wymienione w punkcie 1? |
|
| Przysłówek własnoręcznie ma znaczenie ‘własną ręką, własnymi rękami’, co oznacza, że w zasadzie za efekt własnoręcznej pracy można uznać także wystukany na klawiaturze i wydrukowany tekst ankiety. Z tego powodu przysłówek ów nie wydaje się w pełni precyzyjny. Istnieje jednak inny – odręcznie, oznaczający w tym przypadku kreślenie liter własną ręką trzymającą narzędzie do pisania służące. Skoro jednak ankietę należy wypełnić pismem drukowanym, należałoby sądzić, że idzie o litery drukowane, czyli wersaliki – ‘wielkie litery’, a zatem rzeczownik pismo musiałby konotować czasownik pisać w jego znaczeniu ‘kreślić znaki, posługując się narzędziem’. Wobec możliwości współczesnych urządzeń rozważania nasze są wszakże bezcelowe, ponieważ równie dobrze jak odręcznie, możemy własnoręcznie wypełnić ankietę w komputerze, dzięki klawiszowi Caps Lock używając wyłącznie wielkich liter. W dzisiejszych czasach rozważania nad własnoręcznością są niełatwe, bo nie wynika z nich nic jednoznacznego – to tylko, że możliwe są obie proponowane opcje. Katarzyna Wyrwas |
|
| Składnia | 2008-12-09 |
| Jestem pracownikiem kancelarii Zarządu Geodezji i Katastru Miejskiego GEOPOZ w Poznaniu. Nasza jednostka dzieli się na piony i działy. Codziennie odbieramy korespondencję i ją przekazujemy dalej (przypisujemy jej odpowiedni dekret, czyli oznaczenie działu/pionu). Moje pytanie: czy korespondencję dekretujemy DO działu/pionu czy NA dział/pion? Oraz NA osobę czy DO osoby? | |
| Dekretować to tyle, co wydawać akt prawny czyli dekret właśnie lub dokonywać dekretacji na dokumentach (zwłaszcza księgowych). Precyzyjniej dekret to akt normatywny mający moc ustawy, wydany jednak nie przez parlament, ale przez organ władzy wykonawczej (prezydent, premier, rząd). Rozumiem, że nie w takim znaczeniu używają Państwo słowa dekret, nigdzie jednak nie znalazłam definicji, w której napisane byłoby, że dekretowanie to sposób oznaczania pism, korespondencji przed ostateczną dystrybucją. Wydaje się zatem, że używają Państwo słowa dekretować w sensie przenośnym jako ‘decydować, postanawiać’, a zatem w rozstrzyganiu kwestii poprawności składniowej, która Pana niepokoi trzeba będzie posiłkować się semantyką. I tak: dekretuje się bez wątpienia NA DOKUMENTACH (na wnioskach, na fakturach i na umowach), takie dekretowanie oznacza sposób księgowania dokumentu. Gdy jednak dekretują Państwo korespondencję, decydują o tym, do jakiego pionu, działu czy do jakiej osoby dotrze konkretne pismo. Używają słowa dekretować w znaczeniu ‘kierować do kogoś, czegoś’. Wydaje się zatem, że jeśli zaakceptujemy słowo dekretować w znaczeniu kierować do kogoś – to tylko z rekcją dekretować DO DZIAŁU i DO OSOBY. Katarzyna Sujkowska-Sobisz | |
| Wyrazy obce | 2009-03-28 |
| Uprzejmie proszę o informację na temat poprawności zapisu określenia start-up (jako zakładanej firmy). | |
| Najlepiej w ogóle nie posługiwać się określeniem obcym w tej sytuacji, ale użyć odpowiednika na przykład spółka / firma startowa. Jeśli formularz lub pismo urzędowe nie pozwala na modyfikację takiego błędu leksykalnego, należy stosować go w oryginalnej formie, a ta jest nieodmienna. W żadnym razie jednak nie powinno to zaistnieć, ponieważ tekst taki grozi niezrozumieniem w komunikacji z klientem, czego pewnie wystrzega się dziś każdy przedsiębiorca. Iwona Loewe |
|
| Interpunkcja | 2010-11-08 |
| Proszę o informację, gdzie w tym wypadku postawić przecinek: – Pisz tak, aby każdy mógł przeczytać. – Pisz, tak aby każdy mógł przeczytać. – Pisz, tak, aby każdy mógł przeczytać. Czy każdy zapis jest prawidłowy i wynika tylko z intencji piszącego? |
|
| Każdy z podanych zapisów jest dla jakiejś interpretacji poprawny. Warto jednak zwrócić uwagę na to, iż w pierwszym zdaniu nacisk kładziony jest na sposób, w jaki ktoś ma pisać (użyjemy tej wypowiedzi, jeśli chcemy, by czyjeś pismo było np. wyraźne). Z kolei w drugim położony jest on przede wszystkim na czynność pisania (Pisz, a nie mów!). Zdanie to mogłoby np. wyrażać w nieco krótszy sposób myśl zawartą w takiej wypowiedzi: Pisz, by dzięki temu każdy mógł się dowiedzieć, jakie jest twoje zdanie. Trzecie zdanie narzuca natomiast następującą interpretację: Pisz, a skoro już piszesz, to rób to starannie. Przykłady te potwierdzają, że faktycznie interpunkcja w wielu przypadkach zależy od intencji komunikatu. Barbara Pukalska |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2010-11-23 |
| Chciałabym się dowiedzieć, jak prawidłowo należy napisać na grobie rodzinnym Grób rodziny Okrzejów? Gdyby mi mogli Państwo wyjaśnić, które wyrazy powinny być napisane wielką literą, czy wszystkie, oraz jak odmienić nazwisko Okrzeja, jak np. Anna Okrzeja. Czy powinno być Grób Rodziny/rodziny Okrzeja? Okrzejów? | |
| Radziłabym napisać Grób rodziny Okrzejów. Nie ma potrzeby rozpoczynania słowa rodzina wielką literą, jednak ostatecznie względy emocjonalne i taki zapis mogłyby usprawiedliwić. Zresztą na płytach nagrobnych stosuje się zazwyczaj pismo wersalikowe, a przy nim zupełnie znika problem z dużą i małą literą, bo wszystkie znaki przybierają kształt i rozmiar wielkich liter (jest to tzw. majuskuła), lub kapitaliki – tutaj różnica między wielką a małą literą jest mniej widoczna, gdyż sprowadza się tylko do ich rozmiaru, bo kształt pozostaje dla obu taki sam (jest taki jak u dużych liter). I właśnie to ostatnie pismo ja zastosowałabym na nagrobku – wówczas płyta zawierałby informację w następującej formie ortograficznej: Grób rodziny Okrzejów. Co do postaci fleksyjnej nazwiska po słowie rodzina – wolałabym je w wersji odmienionej; ona jest zresztą chyba częstsza w użyciu i dla pewnych typów nazwisk właściwie jedynie możliwa (por. grób rodziny Filipowskich, nie: *grób rodziny Filipowski, ponieważ niektórzy członkowie klanu noszą nazwisko Filipowska). W omawianym przypadku można by jednak zastosować zarówno postać Grób rodziny Okrzeja, jak i Grób rodziny Okrzejów, bez narażania się na zarzut, że nazwisko zostało nieodmienione – nie ta reguła ma tutaj bowiem zastosowanie. Katarzyna Mazur |
|
| Słowotwórstwo | 2011-02-26 |
| W jaki sposób zostały utworzone obecne w wielu nazwach słowa typu Nautica, Nordica itp.? Domyślam się, że ich źródłosłów jest łaciński (np. nauta = żeglarz), ale skąd końcówki -ica? Czy na podobnej zasadzie można by utworzyć nazwy Amberica lub Jantarica? I czy skoro jest Polonia - nazwa państwa i Polonica (w znaczeniu dokumentów w jęz. polskim, ale też występujące często jako część nazwy własnej) to mogłoby być również Pomerania i Pomeranica? Zajmuję się tworzeniem nazw i nie chciałabym popełnić błędu. | |
| Co do słowa Pomeranicus (od łac. Pomerania) – zostało ono utworzone za pomocą tego samego formantu, który zbudował łaciński przymiotnik Polonicus (od łac. Polonia), a jego forma Pomeranica funkcjonuje m.in. w tytułach współczesnych periodyków – por. np. Acta Mathematica Pomeranica (czasopismo naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego). Wydaje się, że w podobny sposób mogłyby zostać utworzone przymiotniki odrzeczownikowe Amberica i Jantarica. Jeśli chodzi o postać Nautica, pochodzi ona od gr. nautikós znaczącego ‘okrętowy, żeglarski’, co z kolei od naútēs – ‘żeglarz’. Źródłosłowu formy Nordica należałoby szukać w ang. Nordic bądź niem. Nordisch. Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2011-03-02 |
| Mam pytanie: czy wyrazy Biblia, Pismo św., Ewangelia wg św. Mateusza itp. zapisywane w tekstach, artykułach należy pisać w cudzysłowie lub kursywą, czy bez żadnego wyróżnienia i dlaczego? Spotkałam się z tym, że pisze się je tylko dużymi literami, ale bez cudzysłowu i kursywy. Na przykład Czytałem Biblię i była mi wielką pomocą. | |
| Każdy tytuł trzeba jakoś wyróżnić, choć faktycznie, jak wynika z nie tylko moich obserwacji, dla tytułów tekstów z pytania stosuje się to wyróżnienie dość rzadko. Ja osobiście proponowałabym natomiast w druku zapisywać Biblia, Pismo św., Ewangelia wg św. Mateusza kursywą, zaś w piśmie odręcznym opatrywać cudzysłowem. Katarzyna Mazur |
|
| Etymologia | 2011-03-05 |
| Interesuje mnie etymologia słowa pismo. | |
| Rzeczownik pismo pochodzi od prasłowiańskiej formy *pisьmo, która z kolei powstała na bazie czasownika *pьsati, *pišQ używanego pierwotnie w znaczeniu ‘rysować, ryć, malować’ (W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego), też ‘zdobić barwnymi szlaczkami-znakami’, stąd też dzisiejsze znaczenie pisać ‘kreślić litery’ (A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego). O dawnej zależności między pisaniem a rysowaniem, ryciem i malowaniem świadczą m.in. takie współczesne leksemy, jak: pisanka, pstry czy np. gwarowe malowanie jajek na Wielkanoc (por. Słownik gwar polskich oraz studium A. Jawór pt. Homo scribens i homo legens w polskim słownictwie i frazeologii. Katowice 2008, tu zwłaszcza strony 32–38). Joanna Przyklenk |
|
| Słowotwórstwo | 2011-03-05 |
| Czy mogliby mi Państwo pomóc w utworzeniu przymiotnika od imienia Ezdrasz? Lepiej powiedzieć: pismo ezdraszowe (sugeruję się Chrztem Janowym) czy ezdriańskie (tj. jak od słowa Mesjasz – mesjański)? | |
| To prawda, że przymiotnik od nazwy własnej może być tworzony dwoma środkami – przez dodanie przyrostka -owy bądź -ański. Do podanych w pytaniu wzorów dodałabym: Janowy, ale też: judaszowy, augiaszowy, fidiaszowy, jowiszowy. Również -ański znajduje umotywowanie nie tylko w mesjański, ale też w: kartezjański, kopernikański, luterański, osmański, cezariański, ammański. Dodać warto, że przymiotniki na -owy są bardziej „czytelne”, mam na myśli zachowanie bez zmian bazy słowotwórczej: Fidiasz+owy, Ptolemeusz+owy, też: Ezdrasz+-owy, podczas gdy dołączenie formantu -ański wiąże się z nieraz ucięciem części bazy, por. Kartezjusz → kartezjański, też Ezdrasz → Ezdriański. Zatem z punktu widzenia przejrzystości formalnej lepszy jest przymiotnik Ezdraszowy. Argumentem jest również uzus. Już od dawna funkcjonują w polszczyźnie połączenia: księga Ezdraszowa, modlitwa Ezdraszowa, zatem również pismo Ezdraszowe. Użycie małej bądź dużej litery wiąże się z rodzajem przymiotnika. Gdy chodzi o wskazanie właściciela, autora, twórcy (przymiotniki dzierżawcze), piszemy: Sabałowe bajania, Miłoszowa poezja. Małą literą piszemy przymiotniki jakościowe (odpowiadające na pytanie: jaki?), np. ogród jordanowski, syzyfowe prace, homeryckie porównanie. Wyraz Ezdraszowy funkcjonuje jako przymiotnik dzierżawczy, jako synonimy możemy traktować wyrażenia: księga Ezdraszowa i księga Ezdrasza. Krystyna Kleszczowa |
|
| Odmiana | 2011-03-06 |
| Na ostatniej niedzielnej mszy świętej podczas ogłoszeń duszpasterskich ksiądz zaznaczył, że można jeszcze kupywać parafialne czasopismo. Forma ta zapewne jest niepoprawna, jednak nie wiem do jakiego rodzaju błędu językowego ją zakwalifikować. Proszę o poradę. | |
| Ksiądz popełnił błąd fleksyjny – wybrał niepoprawny morfem fleksyjny tematotwórczy (-ywa- zamiast -owa- jak w kup-owa-ć), czyli ostatecznie złą postać całego tematu fleksyjnego. Katarzyna Mazur |
|
| Ortografia | 2011-08-30 |
| Uprzejmie proszę o rozstrzygnięcie następującej kwestii. Chodzi o pisownię nazwy szkół w tekście, w którym występuje najpierw nazwa szkoły w pełnym brzmieniu, a potem tylko przytaczana jest w niepełnym. V Liceum Ogólnokształcące w Katowicach (...). W Liceum...; czy w liceum..., jeśli pisze się dalej o tej konkretnej szkole. To samo dotyczy np. dyrektor szkoły, ale jeśli konkretnej, to Dyrektor Szkoły? | |
| Jeśli najpierw mamy użytą pełną nazwę szkoły, później możemy jej część zapisywać albo małą (liceum ogólnokształcące, liceum), albo dużą literą (Liceum Ogólnokształcące, Liceum) – zob. reguła 93. W kwestii pisowni nazwy stanowiska trzeba uważać. Otóż zasada jest taka, że spośród wszystkich nazw stanowisk wielką literą piszemy obowiązkowo nazwy stanowisk jednoosobowych w aktach prawnych (np. ustawach). Ale jeśli ta nazwa występuje w pełnym brzmieniu, można ją pisać wielką literą również w tekstach o innym przeznaczeniu, przy czym musi być jasność, do której konkretnej osoby odnosi się to stanowisko (zob.: reguła 85). I teraz pojawia się kwestia tego, jak zapiszemy nazwę stanowiska pani dyrektor placówki edukacyjnej. Bo jeśli tylko dyrektor szkoły, to nie jest to stanowisko jednostkowe (takim jest np. Prezydent RP, Naczelnik Sądu Okręgowego w Katowicach, Dyrektor Miejskiego Centrum Kultury w Mysłowicach, Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie itp., bo na każdym z tych stanowisk zasiada jedna osoba, a stanowisko dyrektora szkoły ma tysiące osób w Polsce). Z tego wynika, że samą nazwę dyrektor szkoły należałoby pisać małą literą. Jednak gdyby użyła Pani nazwy Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego W Katowicach, wówczas pisownia słowa Dyrektor dużą literą jest możliwa (ale mogłaby tu zostać użyta też mała litera), i to niezależnie od tego, czy chce Pani przywołać zaraz po nim nazwisko tej konkretnej pani dyrektor, czy też jedynie ma je Pani w głowie. Poprawne będzie zatem każde z następujących zdań: 1. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach Anna Kowalska. 2. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach. 3. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach Anna Kowalska. 4. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach. Kierowane przez Annę Kowalską Liceum jest jednym z najlepszych w województwie. 5. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Anna Kowalska z V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach, dyrektor szkoły. 6. Zostaliśmy zaproszeni na rozpoczęcie nowego roku szkolnego do Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie. Najpierw przywitała nas dyrektor szkoły/Szkoły. (Tu dyrektor szkoły jest raczej nazwą niejednostkowego stanowiska lub stanowiska jednoosobowego w niepełnym brzmieniu (możemy tak przyjąć, ponieważ słowo szkoła wchodzi tu także w skład nazwy instytucji), natomiast dyrektor Szkoły należy interpretować jako nazwę stanowiska jednoosobowego w niepełnym brzmieniu, stąd mała litera w wyrazie dyrektor (uzasadnienie wielkiej litery dla drugiego członu – por. pierwsza część odpowiedzi). 7. Głos zabrała Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie Anna Kowalska. Oczywiście może być też tak, że kieruje Pani pismo do dyrektor szkoły, a wówczas wszelkie zawroty do niej w formie Pani Dyrektor powinny być zapisane wielką literą. Katarzyna Mazur |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2011-10-22 |
| Czy stosowanie wyrażenia w odpowiedzi lub w nawiązaniu w pismach urzędowych jest prawidłowe? Spotkałam się z opinią, że nie, bo ponoć wywodzi sie z języka niemieckiego (co chyba nie jest czymś niewłaściwym mając na uwadze, że wiele wyrażeń czy słów wywodzi się z innych języków). | |
| W Słowniku poprawnej polszczyzny PWN wyrażenie w odpowiedzi na pismo opatrzone jest kwalifikatorem urzędowy, natomiast w nawiązaniu do czegoś – środowiskowy. Oznacza to, że w stylu urzędowym te formy są dopuszczalne. Choć lepiej byłoby napisać np. odpowiadając na pismo, informujemy… lub nawiązując do Pańskiej prośby…. Katarzyna Dybała |
|
| Grzeczność językowa | 2015-01-16 |
| Mój przełożony ma zwyczaj zwracać się do swoich podwładnych w trzeciej osobie, np.: Czy napisał już to pismo? lub Czy musi już wyjść? (do kobiety). Jak do takiej formy zwracania się ustosunkowuje się język polski? | |
| We współczesnej polszczyźnie istnieją dwie formy zwracania się do rozmówcy: 1) na ty (bycie na ty – w przypadku osób dorosłych – oznacza obustronną zgodę na wkraczanie na obszar prywatności partnera rozmowy); 2) na pani/pan (uczestnicy relacji mają wyraźnie zakreślony wokół siebie obszar prywatności, na który nie wolno im wzajemnie wchodzić). Bycie na ty łączy się z użyciem czasowników w 2. os. lp., np. Czy napisałaś już list?, a bycie na pani/pan – z 3. os. lp., np. Czy pani napisała już list? Czy pan napisał już list?. Wobec adresata zbiorowego w normie wysokiej stosowane są czasownikowe formy 3. os. lm., odpowiednio: Czy napisaliście już list? Czy napisałyście już list? oraz Czy panie napisały już list? Czy panowie napisali już list? Czy państwo napisali już list?. W mniej starannych wypowiedziach dopuszczalne jest użycie formy 2. os. lm.: Czy panie napisałyście już list? Czy panowie napisaliście już list? Czy państwo napisaliście już list?. Forma, którą Pani cytuje, istniała jeszcze w XX-wiecznej polszczyźnie czasów międzywojennych i była używana w stosunku do osób nisko stojących w hierarchii społecznej, czyli wobec służby. Zauważymy ten zwyczaj w filmach z tego okresu w scenach, kiedy państwo wydają rozkazy służącym, czasem z wymową grasejującą (czyli z wymową głoski r na sposób francuski). Zwracanie się do odbiorcy przez on/ona (z pominięciem tego zaimka) wyszło z użycia i jest obecnie uznawane za niepoprawne, niestosowne, niegrzeczne, uwłaczające, poniżające dla osoby, wobec której jest kierowane. Forma ta bywa czasem używana obecnie jako sposób zwracania się do rozmówcy żartobliwy, stając się elementem gry językowej. Ważne jednak, by taka gra była akceptowana przez obie strony interakcji. Inaczej będzie to przekroczenie norm grzecznościowych obowiązujących we współczesnej polszczyźnie. Wiedzę o przedwojennej grzeczności przynosi książka Tomasza Adama Pruszaka „Ziemiański savoir-vivre” (Warszawa 2014). O współczesnej etykiecie językowej pisze Małgorzata Marcjanik w książce „Słownik językowego savoir-vivre’u” (Warszawa 2014). Małgorzata Kita PS. Ten sam problem postawił Pytający przed Poradnią Językową PWN. Odpowiedź prof. Małgorzaty Marcjanik można znaleźć tutaj: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Czy-musi-wyjsc;15734.html [red.]. |
|
| Ortografia | 2015-03-11 |
| Proszę o podanie prawidłowego zapisu: „Pieśń nad pieśniami” czy „Pieśń nad Pieśniami”? | |
| Zgodnie z normą ortograficzną w języku polskim jedynie pierwszy człon tytułu dzieła lub jego części zapisujemy wielką literą, a jedynymi wyjątkami są „Pismo Święte”, „Stary Testament”, „Nowy Testament” oraz „Magna Charta Libertatum”. Jednak „Wielki słownik ortograficzny PWN” podaje odstępstwo od tej zasady. Zgodnie z regułą 73. tytuły ksiąg biblijnych możemy zapisywać wielkimi literami. W związku z tym za poprawny zapis należałoby uznać zarówno „Pieśń nad pieśniami”, jak i „Pieśń nad Pieśniami”. Katarzyna Krulicka |
|