| Wyrazy obce | 2006-01-11 |
| Czy terminy komputerowe: myszka, ikona, wirus i in. traktować jako neosemantyzmy czy zapożyczenia? | |
| W języku polskim wyróżniamy: a) zapożyczenia właściwe (leksykalne), w których jednocześnie forma i znaczenie wyrazu obcego pochodzenia jest przenoszona do leksykonu języka polskiego, por. monitor, tuner, tower, driver, komputer, dżojstik, serwer; b) zapożyczenia znaczeniowe (neosemantyzmy), kiedy obecna w języku polskim forma zyskuje nowe pochodzące z obcego języka znaczenie, por. myszka, ikona, edytor, pilot, wirus, zainfekować, sterować; c) zapożyczenia strukturalne (kalki językowe), czyli wyrazy utworzone na wzór obcojęzycznych za pomocą polskich morfemów, por. komunikator, tekstor, surfingowiec. Najprostszą zatem metodą wzbogacania zasobów leksykalnych bez mnożenia form jest neosemantyzacja, z którą w równej mierze, co z pożyczkami właściwymi mamy do czynienia w szczególności w zakresie słownictwa komputerowego. Poza tym wyrazy, o których mowa w pytaniu, i tak są już neosemantyzmami w języku angielskim. Iwona Loewe |
|
| Odmiana | 2009-03-27 |
| Jak to jest z biernikiem liczby pojedynczej takich słów, jak pilot, pomidor. Płacę za pomidor czy za pomidora? Uczę moje dziecko mówić: przynieś balon, pokaż mi pilot, a do psa mówię znajdź kij, natomiast reszta rodziny mówi inaczej: przynieś balona, pokaż mi pilota, znajdź kija. Wydaje mi się, że mimo że ta druga forma jest popularna, wciąż nie powinna być właśnie tak wymawiana. Chciałabym jednak mieć pewność, że nie uczymy dziecka złej polszczyzny. | |
| Wygląda na to, że w zakresie połączeń czasownika, wymagającego biernika od stojącego obok rzeczownika, wykształciła się swoista moda. Można ją określić tak: za gramatycznie męskożywotne (a to oznacza dla nich końcówkę fleksyjną -a) powszechnie uznajemy pewne wybrane przedmioty przeznaczone do zjedzenia, jak banan, pomidor, kalafior, hamburger, kotlet oraz rzeczowniki, które choć z całą pewnością ożywione nie są, to przyjmują biernik na wzór rzeczownika koń, czyli koni-a, jak: pen drive, laptop, walkman, pilot, SMS, mejl. Wygląda na to, że ta druga grupa to rzeczowniki oznaczające nowe zwłaszcza technologicznie przedmioty czy też zjawiska w naszym otoczeniu. A zatem: mówimy, a wątpliwe, czy napiszemy: Zjem banana / kotleta / pomidora / hamburgera. Tu ciągle norma wzorcowa określa używanie tych rzeczowników jako nieożywionych, to oznacza biernik z zerową końcówką: Zjem banan / hamburger / pomidor / kotlet. Druga grupa też tworzy uzualne (powszechnie akceptowane) połączenia: Kupię laptopa / pen drive’a. Wezmę pilota. Wyślę SMS-a / mejla / posta. Choć obok przecież bez możliwości kombinacji: Wezmę balon. Kupię komputer / telewizor / fotel. Wyślę list / komentarz. Norma wzorcowa przewiduje ciągle używanie tej grupy rzeczowników jako męskonieżywotnych, co oznacza: z zerową końcówką biernika. Istnieją sytuacje, dla których warto rozważyć takie zmiany, czyli te, by o znaczeniu decydowała postać rodzajowa rzeczownika. Dajmy przykład golfa i golfu. Jeśli mówię, że Kupuję golf, to myślę o ubraniu. Jeśli zaś mówię, że Kupuję golfa, to myślę o samochodzie. Z pilotem w wymienionej grupie wyrazów jest podobnie, a więc nawet uzualne używanie końcówki biernika na -a jest niewskazane ze względu na zatarcie się różnicy dwóch znaczeń skupionych w jednej postaci wyrazowej. A więc Spotkałam pilota, oznacza, że to człowiek, a jeśli powiem Dostałam pilot, oznacza to, że ktoś mi dał do ręki urządzenie sterujące. Czyż nie lepiej zachować tę wyrazistość? Iwona Loewe |
|
| Ortografia | 2015-05-28 |
| Piszemy prezydent-elekt czy prezydent elekt? | |
| Nazwa ta formalnie jest zestawieniem nierównorzędnym, co oznacza, że drugi człon zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego: ‘prezydent, który jest elektem’, dlatego też zgodnie z regułą zasad pisowni polskiej należy ja pisać rozdzielnie: prezydent elekt. Podobne zestawienia to: artysta malarz, lekarz chirurg, inżynier elektryk, człowiek encyklopedia, pilot oblatywacz, poseł sprawozdawca, zamachowiec samobójca, pies przewodnik, samochód pułapka, statek cysterna i wiele innych. |
|
| Składnia | 2016-03-22 |
| Jaka forma jest poprawna – jest niezbędny do życia czy jest niezbędnym do życia – i dlaczego? |
|
| Orzecznik przymiotnikowy we współczesnej polszczyźnie występuje w mianowniku, a nie w narzędniku. Orzecznik w narzędniku dziś traktowany jako przestarzały, lecz był typowy dla literatury pięknej aż do dwudziestego wieku. Bolesław Prus w „Lalce” pisał jeszcze o pannie Izabeli Łęckiej: „Była młodą i ładną, lecz za mąż nie wyszła”, dziś natomiast norma językowa nakazuje formę „Była młoda i ładna…”. Oczywiście jeśli orzecznik jest rzeczownikiem, występuje w narzędniku, np. była kobietą, lekarką; był mężczyzną, pilotem itd. Współcześnie powiemy więc jedynie jest niezbędny do życia. Jeśli natomiast mamy do czynienia z konstrukcją jest warunkiem niezbędnym do życia, to w niej orzeczeniem imiennym jest już połączenie jest warunkiem, w którym orzecznikiem jest rzeczownik warunkiem w narzędniku. Przymiotnik niezbędny jest tu przydawką określającą rzeczownik warunkiem, a w tej funkcji zgodnie z zasadami składni polskiej musi dostosować się formą do wyrazu określanego, przybiera więc także formę narzędnika. |
|
| Ortografia | 2016-03-24 |
| Jak zapisać: instruktor terapeuta czy instruktor-terapeuta? | |
| Pisownia zależy od tego, jaki jest status osoby tak nazywanej. Jeżeli to człowiek, który jest jednocześnie instruktorem i terapeutą, obowiązuje pisownia z łącznikiem instruktor-terapeuta zgodnie z regułą 187 zasad pisowni polskiej, która mówi, że z łącznikiem pisze się zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych oznaczające równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu, np. fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie dwa zawody wyznaczone członami zestawienia, laska-parasol to przyrząd pełniący równorzędnie funkcje laski i parasola, podobnie ława-stół, pralka-suszarka, murarz-tynkarz, kupno-sprzedaż. Jeśli w tego typu nazwie człon drugi zestawienia pełni funkcję określenia członu pierwszego, to stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny i obowiązuje pisownia rozdzielna w myśl reguły 135: instruktor terapeuta, np. artysta grafik to artysta tworzący przede wszystkim grafiki, inżynier górnik to inżynier ze specjalnością górniczą. Podobne przykłady to artysta malarz, lekarz chirurg, zamachowiec samobójca, pies przewodnik, ryba piła, samochód pułapka, statek cysterna, człowiek encyklopedia, filmowiec dokumentalista, kasza manna, kobieta inżynier, kobieta wampir, kołnierzyk golf, miasto ogród, słowo klucz, pilot oblatywacz, poseł sprawozdawca. |
|