| Etymologia | 2007-07-02 |
| Jaka jest etymologia słowa harcerz? | |
| Słowo harcerz we współczesnym znaczeniu – ‘członek dziecięcej organizacji’ – pojawia się dopiero w XX wieku. Wcześniej, od XV stulecia począwszy, wyraz ów wskazywał na ‘żołnierza lekkozbrojnego biorącego udział w utarczkach przed bitwą; halabardnika; żołnierza należącego do przybocznej straży królewskiej’. Jest to zapożyczenie z języka staroczeskiego, któremu polszczyzna zawdzięcza wiele w zakresie słownictwa wojskowego. Staroczeskie harcieř pochodzi z dawnych form niemieckich: hartschier, hertschier, hatschier w znaczeniu ‘członek gwardii przybocznej cesarza niemieckiego i książąt niemieckich, głównie w Bawarii oraz w Austrii’. Natomiast wyrazy niemieckie związane są etymologicznie z włoskim leksemem arciere ‘łucznik’. Z omawianym rzeczownikiem – harcerz – wiążą się także takie polskie słowa, jak: harcować ‘wyprawiać harce; dokazywać, swawolić, skakać, hasać’ i dawne ‘popisywać się jazdą konną’ – oraz harce. Ostatni z leksemów dziś jest używany głównie w liczbie mnogiej i w znaczeniu ‘psotne, swawolne zabawy, dokazywanie; gonitwy, skoki, popisy zręczności, zwłaszcza w jeździe konnej’. W staropolszczyźnie funkcjonował on w formie pojedynczej (XVI-XVIII w.) i oznaczał ‘utarczkę, potyczkę przed bitwą’. Joanna Przyklenk |
|
| Znaczenie | 2005-06-28 |
| Jakie znaczenie kryje się pod słowem bazariada, notowanym przez większe aktualne słowniki ortograficzne? Z góry dziękuję za odpowiedź. Łączę pozdrowienia, Grzegorz M. | |
| Definicję bazariady podaje jedynie Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny pod red. H. Zgółkowej. Bazariada to rzeczownik pochodny od wyrazu bazar oznaczający imprezę o charakterze handlowo-rozrywkowym, rodzaj kiermaszu. Cytowany słownik podaje następujący przykład: Harcerze zorganizowali bazariadę, w której programie były różne konkursy sportowe, aukcja obrazów i koncerty muzyczne. Katarzyna Sujkowska-Sobisz Przyrostek słowotwórczy -(j)ada tworzy we współczesnej polszczyźnie potoczne nazwy imprez masowych lub programów telewizyjnych, takich jak np. stachuriada, mozartiada, molieriada, telefoniada, lepperiada, familiada, parafiada, gimnazjada, licealiada i inne (por. H. Jadacka: System słowotwórczy polszczyzny (1945-2000). Warszawa 2001, s. 84). Katarzyna Wyrwas |
|
| Poprawność komunikacyjna | 2004-10-08 |
| Czy poprawne jest sformułowanie trud pracy w zdaniu: Dziękujemy za trud pracy, włożony przez harcerzy w zorganizowanie rajdu? | |
| Rzeczownik trud występuje w polszczyźnie częściej w utartym połączeniu z dopełniaczem liczby mnogiej trudy czegoś, np. trudy podróży, trudy walki, trudy życia, używa się go jednak także w liczbie pojedynczej, np. trud wychowania dzieci. Rozumiem, że w cytowanym podziękowaniu nadawcy zależy na tym, aby szczególnie podkreślić fakt, że praca, którą harcerze włożyli w zorganizowanie rajdu, była trudna, dlatego myślę, że śmiało można owego sformułowania użyć. Sugerowałabym jedynie, aby zrezygnować z przecinka w tym zdaniu, jest niekonieczny. Katarzyna Wyrwas |
|
| Różne | 2004-03-15 |
| Czy absurdalnie brzmiąca nazwa (istniejąca naprawdę) Biuro obsługi szkód komunikacyjnych jest poprawnie skonstruowana? Czy szkodę można obsługiwać? | |
| Określenie biuro obsługi szkód brzmi może absurdalnie, jeśli wziąć pod uwagę logikę, ale z tą w języku jest różnie. Jeden z wybitniejszych polskich językoznawców, Jan Rozwadowski, pisał przed pięćdziesięciu laty: «Język nie jest, ogółem biorąc, wytworem logicznego myślenia, tylko myśli psychologicznej i życia uczuciowego. Wynikiem tego jest, że co krok spotykamy sprzeczność między ścisłą logiką a tworami językowymi, jeżelibyśmy je chcieli przez szkła logiki rozpatrywać» (J. Rozwadowski: O zjawiskach i rozwoju języka. Wydanie 2 pomnożone. Kraków 1950, s. 44). Przykładów „nielogiczności” w języku znajdziemy niemało, por. wieści nie chodzą, bo nie mają nóg; jest harcerski zlot, a harcerze przecież się schodzą lub zjeżdżają na swoje spotkania, a nie zlatują się; podobnie na turystyczne złazy nikt się nie złazi; ręcznikiem wyciera się i nogi, i ręce, i twarz, i szyję, chociaż logicznie rzecz biorąc, należałoby się przy wycieraniu ręcznikiem ograniczyć do rąk; schodzimy po schodach, które służą wszak i do wchodzenia itd. Wróćmy jednak do omawianego przykładu. Nazwa ta jest analogiczna do innych realizujących schemat biuro + rzeczownik w dopełniaczu, brzmiących mniej absurdalnie: biuro obsługi klienta, biuro podróży, biuro usług itp., ponieważ obsługuje się nie tylko ludzi, ale także urządzenia, maszyny. Informacja przekazywana dzięki nazwie Biuro obsługi szkód komunikacyjnych jest czytelna, można zatem taką nazwę zaakceptować. Konstrukcja utrwalona w języku, jeśli spełnia swa rolę informacyjną, utrzyma się. Co przemawia za nią? Jest skrótem znacznie mniej ekonomicznego wyrażenia: obsługa klientów, którzy doznali szkód z powodu kolizji komunikacyjnej lub podobnego. Jest wyrazista znaczeniowo, bo pojawia się w miejscu, w którym nabiera jednoznaczności informacyjnej. Wobec niezwykle modnego wzorowania się na konstrukcjach angielskich może się pojawić np. ;-) ! kraksa serwis, bo jeszcze poręczniejsze - to dopiero byłaby groza! Zostańmy raczej przy własnych – polskich – nielogicznościach. Tak naprawdę rozwoju języka nie mierzy się logiką procesu, chociaż ten rozwój ma swoje logiczne prawa i logiczne uzasadnienie. Aldona Skudrzyk |
|
| Ortografia | 2015-03-07 |
| Moje pytanie dotyczy pisowni skrótu od słowa druhna. Czy piszemy dh z kropką czy bez niej? Gdyż żaden słownik nie precyzuje tego. Jedynej informacji doszukałem się na stronie sjp.pwn.pl, gdzie prof. Mirosław Bańko napisał: „Nie znam zwyczaju harcerzy, ale myślę, że słowo druhna można skracać tak samo, jak słowo druh (np. dh Alicja Nowak), a odczytywać je jako całe słowo: druhna Alicja Nowak”. Proszę o drugą opinię. Z góry dziękuję. | |
| Prof. Bańko dobrze radzi, ponieważ to kontekst nazwiska pozwala na właściwe odczytanie skrótu dh używanego w odniesieniu do kobiety. Opinia Profesora pochodzi badaj z 2003 roku i od tego czasu mógł był zmienić zdanie. Może warto Go zapytać ponownie? Ja myślę, że ewentualnie można byłoby stosować zapis z kropką (dh.), skoro słowo druhna nie kończy się na h jak druh (z czego wynika zapis dh bez kropki w mianowniku, a zapis dh. w innych przypadkach). Skrótu takiego nie ma w słownikach, ale to nie byłby pierwszy przypadek, gdy formy używane i potrzebne zostają z czasem zauważone, zaakceptowane i odnotowane. Katarzyna Wyrwas |
|