| Odmiana | 2005-11-15 |
| Jak odmienia się Rzeczpospolita? | |
| Rzeczownik ten ma wariantywne formy odmiany w kilku przypadkach: lp. M. rzeczpospolita, DCMs. rzeczpospolitej // rzeczypospolitej, B. rzeczpospolitą, N. rzeczpospolitą // rzecząpospolitą, W. rzeczpospolita // rzeczypospolita; lm. MBW. rzeczpospolite // rzeczypospolite, D. rzeczpospolitych // rzeczypospolitych, C. rzeczpospolitym, N. rzeczpospolitymi, Ms. rzeczpospolitych. Rzeczpospolita w znaczeniu ‘państwo, ustrój’ przybierać może formy z tzw. fleksją wewnętrzną, czyli z odmienionymi oboma członami (drugie w kolejności wśród wypisanych, np. rzecząpospolitą), które kontynuują stan staropolski i są odbierane jako bardziej staranne i uroczyste. W nazwie gazety – „Rzeczpospolita” – przyjęto odmieniać tylko człon ostatni pospolita, a element rzecz pozostaje nieodmieniony. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2004-04-01 |
| Co oznacza żabi skok? | |
| Żabi skok to związek frazeologiczny nie notowany jeszcze w słownikach języka polskiego, ale używany m.in. w języku potocznym. Niesie ze sobą (w sposób metaforyczny, przenośny) treść ‘bardzo blisko’ i występuje zwykle w wypowiedziach typu: O żabi skok od Czarnej Góry („Rzeczpospolita”). Redakcję „Kuriera Szczecińskiego” dzieli tylko krok od historycznej Bramy Królewskiej, dwa kroki od zabytkowego kościoła Piotra i Pawła, trzy kroki od Zamku Książąt Pomorskich i żabi skok od siedziby władz wojewódzkich przy Wałach Chrobrego („Kurier Szczeciński”). Polecam wszystkim Góry Sokole - dosłownie żabi skok od Częstochowy. Stąd tylko żabi skok do mostu w Fordonie. To już ledwo żabi skok. Niekiedy w zapisie tego związku frazeologicznego stosuje się cudzysłów, prawdopodobnie w celu wskazania potocznego charakteru wyrażenia, np.: Od Goleniowa już do mety „żabi skok”. (...) zachodnie Wybrzeże Bałtyku od Świnoujścia po Łukęcin, dokąd z racji mieszkania w Szczecinie mają „żabi skok”. (Telewizyjny Przewodnik po Kraju Para w Polskę - TVP1). W polszczyźnie występuje również wyrażenie żabi skok oznaczające niepłynne poruszanie się (np. skoki obrazu w grach komputerowych spowodowane niskimi parametrami używanego sprzętu) lub pokonywanie jakiejś przestrzeni etapami, np.: (...) dojście na szczyt odbywa się metodą żabich skoków. Gdy troszkę słabiej wieje, robię parę kroków i staję tak, by mnie nie za chwilę nie zdmuchnęło. Amerykanie w walce z Japonią posługiwali się taktyką „żabiego skoku” (polegająca na zdobywaniu kolejno wysp w okolicy Japonii). Aż do Chicago poruszaliśmy się żabimi skokami: jazda do wyładowania akumulatora, oczekiwanie na wóz serwisowy, holowanie i ładowanie akumulatora w jakimś miasteczku, potem pościg za grupą rajdową i znowu od początku („Kurier Lubelski”). Żabi skok oznaczać może także nagły awans, przesunięcie się na wyższą pozycję z pominięciem jakichś etapów, np.: Kraje znajdujące się na niższym szczeblu drabiny technologicznej mogą więc dokonać tzw. żabiego skoku, czyli przesunąć się na wyższy szczebel drabiny. Nawet Nowa encyklopedia powszechna PWN w haśle INDUSTRIALIZACJA używa tego wyrażenia: Niektórzy teoretycy sądzą, że jest możliwe dokonanie „żabiego skoku” od społeczeństwa rolniczego do postprzemysłowego z pominięciem etapu industrializacji. Także w „Res Publice” znajdziemy taką wypowiedź: To, co w słowach Kalinowskiego niewypowiedziane, a najważniejsze, to nadzieja, że dzięki Systemowi dokonamy „żabiego skoku”, poszybujemy ponad otchłanią urzędniczej niekompetencji, by wylądować w krainie, w której ludzką niedoskonałość zastąpi doskonały System, tym razem informatyczny („Nowa Res Publica”). O metodach żabiego skoku mówi się także w fizyce i informatyce. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2005-10-18 |
| Witam! Mam pytanie następującej treści. Spotkałem się z miejscowością Zławieś, której dwa człony, o dziwo, pisze się razem. Na domiar złego, odmianie ulegają oba człony, mimo że tworzą jeden wyraz. „Na pierwszy rzut oka” poprawną formą wydałaby się Zławieś, Zławsi. Jednakże tamtejsi mieszkańcy używają form Zławieś, Złejwsi. | |
| Nazwa Zławieś pierwotnie była zestawieniem dwu osobnych wyrazów (Zła Wieś), które następnie zrosły się wprawdzie w jedną nazwę, ale każdy z nich zachował odrębną odmianę (jest to tzw. fleksja wewnętrzna). Zrosty, w których odmieniają się oba człony, to także Białystok (D. Białegostoku) czy Krasnystaw (D. Krasnegostawu), mamy w polszczyźnie również wyrazy o odmianie wariantywnej: Wielkanoc (D. Wielkanocy albo Wielkiejnocy), rzeczpospolita (D. rzeczpospolitej albo rzeczypospolitej). Katarzyna Wyrwas |
|
| Ortografia | 2015-10-25 |
| Jaka jest poprawna wersja skrótu oznaczającego Republikę Czeską? Większość zapytanych znajomych twierdzi, że RCz, w takim razie skrót pełnej nazwy naszego kraju powinien brzmieć RzP, a przecież tak nie jest... | |
| „Wielki słownik skrótów i skrótowców” Piotra Müldnera-Nieckowskiego podaje obie wersje: RC i RCz. „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. Edwarda Polańskiego i „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego oraz „Słownik skrótów i skrótowców” Jerzego Podrackiego podają jedynie skrót RC, który jest skrótowcem wzorcowym, a jego pisownia wprost odnosi się do uchwały Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na temat pisowni inicjałów (zob. http://www.rjp.pl/?mod=kr&type=ort&subtype=38&id=45), z której wynika, że dwuznak cz w zapisie inicjału imienia oddajemy jako c, co można odnieść także do pisowni skrótowców, jak np. ETPC (Europejski Trybunał Praw Człowieka), PCK (Polski Czerwony Krzyż). Słownik Müldnera-Nieckowskiego podaje wszystkie używane obecnie skróty i skrótowce, dlatego znaleźć w nim można także te, które nie stanowią wersji idealnych, lecz mimo to są w użyciu. Wedle wspomnianej uchwały dwuznaki sz, rz, dz rozpoczynające nazwy własne w inicjałach (lecz także w skrótowcach) mają być reprezentowane jedynie przez pierwszą literę (s, r, d), dlatego też używamy skrótowca RP na oznaczenie nazwy Rzeczpospolita Polska, TPD na oznaczenie Towarzystwa Przyjaciół Dzieci czy BOR na oznaczenie Biura Ochrony Rządu. |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-10-29 |
| Szanowni Państwo, zwracam się z uprzejmą prośbą o wyjaśnienie mi kwestii związanej z oficjalną nazwą państwa polskiego Rzeczpospolita Polska. Czy drugi człon, tj. Polska jest rzeczownikiem (nazwa geograficzna kraju Polska, podobnie jak Francja, Niemcy) czy raczej przymiotnikiem (określającym pospolitą rzecz jako polską)? Wydawałoby się, że przez analogię z urzędową nazwą Bułgarii (Republika Bułgarii) należałoby uznać pierwszą wersję. Ale czy i w tym przypadku tak to należy rozumieć? | |
| Drugi człon nazwy Rzeczpospolita Polska jest przymiotnikiem. Możemy to łatwo sprawdzić, odpowiadając na pytanie: Jak nazywa się głowa państwa w naszym kraju? Chodzi oczywiście o nazwę urzędu, a nie o konkretne nazwisko. Odpowiedź brzmi: Głowa państwa w naszym kraju to Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. A -ej to końcówka przymiotnika (tu w dopełniaczu). Mimo że zasadą analogii w przypadku nazw własnych nie zawsze należy się kierować (metoda ta może nas sprowadzić na manowce), to tutaj da się znaleźć podobieństwa. Między wspomnianą Republiką (czego?) Bułgarii a Republiką (czego?) Konga czy Republiką (czego?) Angoli, ale też między Rzecząpospolitą (jaką?) Polską a chociażby Republiką (jaką?) Francuską, Republiką (jaką?) Czeską bądź Chińską Republiką Ludową. Anna Latusek |
|
| Ortografia | 2015-12-22 |
| W skrócie nazwy spółki, przedsiębiorstwa, w której występuje spójnik i (np. przedsiębiorstwo wodociągów i kanalizacji), spójnik ten piszemy wielką czy małą literą (PWIK czy PWiK)? | |
| To, o czym mowa, nosi nazwę skrótowiec. Skrótowce – w największym skrócie to ujmując – tworzy się m.in. od pierwszych liter nazwy rozwiniętej, jak PSL od Polskie Stronnictwo Ludowe, RP od Rzeczpospolita Polska, MO od Milicja Obywatelska itd. Jeśli w pełnej nazwie występuje spójnik i, może on zostać włączony do skrótowca, lecz pisany jest małą literą, jak np. PiS, bo Prawo i Sprawiedliwość, PKiN – Pałac Kultury i Nauki, MOSiR – Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, WSiP – Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Mamy też w polszczyźnie skrótowce, w których ten spójnik się pomija, por. np. IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Czasem pojawiają się skrótowce z przyimkami, jak np. ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, w którym pozostawiono zarówno spójnik i, jak i przyimek o, oba pisane są małymi literami (zob. w zasadach pisowni polskiej: http://sjp.pwn.pl/zasady/89-Skrotowce;629408.html). Wielka litera I w skrótowcu może wystąpić jedynie, gdy w nazwie rozwiniętej nie jest spójnikiem, lecz wyrazem pełnoznacznym, jak np. w RIO (Regionalna Izba Obrachunkowa), NIK (Najwyższa Izba Kontroli), PIP (Państwowa Inspekcja Pracy). Skoro w nazwie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji i jest spójnikiem, należy go pisać małą literą także w skrótowce: PWiK. |
|