| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2007-07-02 |
| Mam pytanie odnośnie imion Jakub i Kuba. Mojemu tyle co narodzonemu synkowi chciałam i nadal chcę nadać imię Kuba, jednakże USC robi problemy, ponieważ uważa, że Kuba to zdrobnienie od Jakuba. Ja jednak mam tutaj wątpliwości, ponieważ według dra Jana Grzeni są to dwa różne imiona. Chciałabym prosić o informacje, czy jest to faktycznie prawda, nadmienię, że nie mogę nigdzie dostać Słownika imion wydanego przez PWN autorstwa właśnie Pana doktora, gdzie podobno jest opis zarówno imienia Jakub, jak i Kuba. Bardzo proszę o pomoc. | |
| Hasło Kuba w moim Słowniku imion przynosi następującą informację: „Imię męskie, które funkcjonuje głównie jako zdrobnienie imienia Jakub; jako imię nadawane oficjalnie nosi je 1189 Polaków (większość z nich urodziła się w latach 90.)” . Podana liczba pochodzi z banku danych Pesel, a oddaje stan z 31 marca 2001 r. To prawda, że przepisy prawa zabraniają nadawania imion zdrobniałych jako metrykalnych. Prawda jednak też, że takie imię nadano wielokrotnie w czasie, gdy wspomniane przepisy obowiązywały, a więc może Pani powołać się na ten precedens. Moim zdaniem męskie imię Kuba należy traktować jako samodzielne (niezależnie od tego może to być zdrobniała forma imienia Jakub). Warto przy okazji dodać, że pierwszy raz imię to nadano najprawdopodobniej w latach 30. ubiegłego wieku. Jan Grzenia |
|
| Znaczenie | 2005-01-07 |
| Co oznacza wyraz Beniaminek? | |
| Beniaminek pisany wielką literą to zdrobnienie od imienia Beniamin, ale myślę, że nie o zdrobnienie tu idzie. Pisany małą literą beniaminek używany jest w polszczyźnie w znaczeniu ‘ulubione, zwykle najmłodsze, najbardziej pieszczone dziecko; także osoba dorosła, najmłodsza w jakimś gronie, którą się faworyzuje, otacza troskliwą opieką; ulubieniec; pupilek’ (por. Słownik języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki). Określenie to jest w naszym języku biblizmem, ponieważ wywodzi się z Biblii, a jednocześnie eponimem, ponieważ pochodzi od imienia Beniamin. Beniamin był najmłodszym synem patriarchy biblijnego, Jakuba, i jego żony, Racheli, która umarła w połogu po urodzeniu Beniamina. Nazwała syna Benoni, co oznaczało ‘syn mego bólu’, ale po jej śmierci ojciec zmienił to imię na bardziej optymistyczne Beniamin, oznaczające ‘syn szczęścia, syn prawicy’ (por. W. Kopaliński Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych). Wyraz beniaminek współcześnie często pojawia się w tekstach dotyczących sportu, a zwłaszcza futbolu w znaczeniu ‘drużyna, która w danym sezonie uzyskała awans do wyższej klasy lub ligi’ (Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Katarzyna Wyrwas |
|
| Etymologia | 2004-11-21 |
| Dlaczego w języku polskim występują nazwy Węgry i Włochy, podczas gdy w innych językach europejskich używa się nazw pochodzących od słów Hungary i Italia? | |
| To, jak jedne narody nazywają inne, jest często uzależnione od historycznych kontaktów tych narodów ze sobą. Niemcy nazywają siebie Deutsche, podczas gdy Polacy nazywają ich Niemcami, Anglicy – Germans, a Francuzi – Allemands. Węgrzy nasz kraj nazywają Lengyelország, a Włosi Polonia. Jako że o nazwie Włochy pisaliśmy już dość obszernie w dziale Etymologia, dziś spróbujemy opowiedzieć o Węgrzech. Węgrzy nazywają swoje państwo Magyarország, a siebie Magyar, tak też (Madziar) mówią o nich Czesi i Słowacy oraz nasi górale, podczas gdy Francuzi nazywają Węgrów Hongrois, Hiszpanie Húngaro, a Niemcy Ungar. Na zachodzie Europy przyjęła się nazwa Hungary pochodząca z używanej w średniowiecznej łacinie nazwy Hungaria ‘Węgry’ (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych). W języku polskim i niektórych innych językach słowiańskich (por. także podobne nazwy w czeskim – Uher, Uhry i rosyjskim – Wiengr, Wiengrija) przyjęła się nazwa Węgry, którą wywodzi się od istniejących w V i VI wieku nazw szczepów plemion Hunów zamieszkujących obszar nad Meotydą i od Uralu do Kaukazu, a później także plemion osiadłych tam Chazarów oraz Madziarów, którzy wędrowali znad Kubanu do Panonii. Nazwy te – Onogur, Ongur (forma cerkiewna ągri) oznaczające ‘dziesięć (on) pokoleń (strzał, gur)’ – Słowianie przenieśli na Madziarów i wymawiali z początkowym przydechowym w- (A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego, W. Doroszewski O kulturę słowa. Poradnik językowy, t. II, s. 544-545). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2005-01-07 |
| Jaka jest właściwa forma odmiany imienia Kuba? Tych Kubów (Jakubów) czy może tych Kub? | |
| Jeśli użylibyśmy formy (tych) Kub, nasz rozmówca mógłby sądzić, że z niewiadomych powodów (może związanych z halucynacjami?) mówimy o kilku tych samych wyspach (krajach), ponieważ istnieje nazwa geograficzna Kuba. Nazwa owej wyspy w polszczyźnie odmienia się według deklinacji żeńskiej i – potencjalnie oczywiście, bo kilku tak nazwanych wysp nie ma, a więc forma jest w zasadzie nieużywana! – w dopełniaczu liczby mnogiej ma właśnie formę (tych) Kub. Imiona męskie natomiast – czy to Jakub (ze zdrobnieniem Kuba) czy też Kuba (bo jest to imię również nadawane, co potwierdza np. Słownik imion Jana Grzeni) – przybierają w dopełniaczu (i bierniku) liczby mnogiej formy Jakubów oraz Kubów. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-22 |
| Proszę o wyjaśnienie, jak odmieniamy nazwiska mężatek. Czy np. kobieta nosząca po małżonku nazwisko Grechuta to będzie pani Grechutowa czy Grechuta. Wątpliwość mam następującą: jeśli nazwiemy ją Grechuta, to równie dobrze może znaczyć, iż jest siostrą pana Grechuty. Natomiast Grechutowa jasno wskazuje na koligację. Z góry dziękuję. | |
| Pyta Pan nie o odmianę nazwisk mężatek, lecz o tworzenie form odmężowskich nazwisk. W polszczyźnie są dwa sposoby tworzenia nazwisk odmężowskich uzależnione od formy podstawowej nazwiska: za pomocą formantu -owa od nazwisk, które są zakończone na spółgłoskę lub -o (Kuncewicz – Kuncewiczowa, Grzegorczyk – Grzegorczykowa, Orzeszko – Orzeszkowa itd.), za pomocą formantu -ina / -yna od nazwisk zakończonych na -a (Jaskóła – Jaskólina, Zaręba – Zarębina, Sapieha – Sapieżyna, Puzyna – Puzynina). Drugi z wymienionych formantów wywołuje wymiany głosek (w wymienionych nazwiskach ł : l’, b : b’, h : ż, n : ń), dlatego też współcześnie tego typu nazwiska są coraz rzadziej tworzone, wykorzystywany bywa niezmieniający formy wyrazu przyrostek -owa. Podobnie tworzy się odojcowskie nazwiska córek: od nazwisk zakończonych na spółgłoskę lub -o za pomocą przyrostka -ówna (np. Elżbieta Zającówna, Teresa Friedelówna, Zofia Kucówna, Barbara Krafftówna, Maria Rodziewiczówna, Grażyna Bacewiczówna, Krystyna Czubówna), a od nazwisk zakończonych na -a za pomocą formantu -anka (np. Agnieszka Kotulanka, Teresa Skubalanka). Kobieta zamężna w naszych czasach może, lecz nie musi używać formy, która jednoznacznie wskazuje na jej stan cywilny. Dawniej tworzenie nazwisk odmężowskich było tradycją, a stan cywilny warto było podkreślać, ponieważ w społeczeństwie zdecydowanie wyższy był status kobiety zamężnej niż tej, która męża nie miała. Dziś nazwiska tego typu spotyka się głownie w gwarach, które bardziej niż język ogólny zachowują formy tradycyjne, ale również w środowiskach artystycznych i naukowych. Znane osoby, które wybrały taką formę nazwiska to m.in. Irena Bajerowa, Marianna Czubalina, Paulina Buchwald-Pelcowa, Antonina Grybosiowa, Aleksandra Cieślikowa, Krystyna Kleszczowa, Joanna Sobczykowa, Ewa Sławkowa, Magdalena Pastuchowa, Ola Watowa, Józefa Hennelowa, Lucyna Ćwierciakiewiczowa, Jadwiga Puzynina, Renata Grzegorczykowa. Zgodnie z przedstawionymi wyżej zasadami żona pana Grechuty mogłaby nosić nazwisko Grechucina, choć pewnie współcześnie wybrałaby mniej zmienioną postać Grechutowa, a najpewniej pozostałaby przy nazwisku w wersji podstawowej Grechuta, które wraz z imieniem odmieniałoby się przez przypadki następująco: (nie ma) Marii Grechuty, (przyglądam się) Marii Grechucie, (widzę) Marię Grechutę, (idę z) Marią Grechutą, (mówię o) Marii Grechucie. Siostra pana Grechuty, jeśli byłaby niezamężna, mogłaby używać nazwiska w formie Grechucianka (ewentualnie Grechutówna), choć to dziś niezwykle rzadkie zjawisko. Katarzyna Wyrwas |
|