Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Słowotwórstwo2011-12-13
Proszę o wyjaśnienie zagadnienia ze słowotwórstwa. Chodzi mi o wyrazy mądry i mądrość – który z tych wyrazów jest podstawowy, który pochodny? Czy mądrość to cecha człowieka mądrego, czy mądry to ktoś, kogo cechuje mądrość? W ćwiczeniach z języka polskiego jest schemat, który wskazuje, że mądry to wyraz podstawowy do wyrazu mądrość, jednak na jednej z lekcji pojawiły się wątpliwości. Jak wytłumaczyć je uczniowi?
Zdecydowanie podstawowy jest przymiotnik mądry, i to zarówno formalnie, jak i semantycznie. A wytłumaczyć to uczniom można bardzo prosto – wyraz mądry ma tylko rdzeń mądr- i końcówkę -y, zaś mądrość ma w sobie ten sam rdzeń leksykalny oraz dodatkowo formant -ość- i dopiero końcówkę (tu: zerową), czyli jego budowa jest bardziej złożona. Wniosek: to mądrość jest pochodna, bo ma to, co mądry, a przy okazji coś więcej. Zatem definicja słowotwórcza będzie wyglądała: mądrość – cecha człowieka mądrego.
Katarzyna Mazur
Poprawność komunikacyjna2011-12-13
Jak poprawnie odmienić nazwę rodzaju szkła: szkło Pyrex, czy też szkło pyreksowe?
Obie formy będą dobre, przy czym pyreksowy nie należy do paradygmatu odmiany rzeczownika Pyrex, ale jest utworzony od niego na drodze operacji słowotwórczej.
Katarzyna Mazur
Interpunkcja2011-12-13
Uprzejmie proszę o opinię, czy możemy w zdaniu Wyjątkowy świąteczny tom kolekcji potraktować wyjątkowy i świąteczny jako przydawki niejednorodne, a co z tym idzie nie stawiać między nimi przecinka. Dodam, że chodzi tu o świąteczny w znaczeniu ‘bożonarodzeniowy’ a nie ‘od święta’. Gdyby zamienić świąteczny na bożonarodzeniowy to zdanie wyglądałoby tak: Wyjątkowy bożonarodzeniowy tom kolekcji i chyba nie wymagałoby przecinka. Czy zatem i w tej pierwszej wersji nie możemy sobie tego przecinka darować? Na moje wyczucie bliżej temu zdaniu do wyjątkowy polski poeta niż do wyjątkowy, genialny poeta. Czy mam rację?
Intuicja Pani nie myli – faktycznie mamy tu przydawki niejednorodne i nie oddzielamy ich przecinkami. Tłumaczenie jest takie, jakie Pani przedstawiła. Gratuluję wyczucia językowego!
Katarzyna Mazur
Składnia2011-12-13
Czy forma na warsztatach, na lekcji jest poprawna? Czy tylko podczas warsztatów, lekcji?
Obie formy są poprawne. Przyimek na ma mnóstwo funkcji, m.in. łączy się z rzeczownikami oznaczającymi nazwy imprez lub wydarzeń, w których ktoś uczestniczy. A warsztaty i lekcje to właśnie wydarzenia, zatem bez obaw możemy w ich kontekście stosować ów przyimek.
Katarzyna Mazur
Poprawność komunikacyjna2011-12-13
Czy wyrażenie nowy przedział w życiu użyte w żarcie dotyczącym i podróży pociągiem i życia jest dopuszczalne?
Żartów nie ocenia się tak jak konstrukcji w zwykłym użyciu. I choć normalnie powiedzielibyśmy przedział w pociągu lub przedział pociągu oraz rozdział życia czy rozdział w życiu lub ewentualnie przedział życia, absolutnie nie możemy potępiać opartej na grze językowej konstrukcji z pytania.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-13
Które wyrażenie jest poprawne: Rozpoznano wodniaka jądra czy rozpoznano wodniak jądra? Mianownik l. mnogiej to wodniaki jąder. Proszę o pomoc w naszym wewnątrzklinicznym sporze.
Niektóre nazwy chorób, w tym chorób nowotworowych, mają w języku polskim rodzaj męskożywotny, a to oznacza, że przyjmują w bierniku lp. taką samą formę, jaką mają w dopełniaczu tej liczby. Tak właśnie zachowywać się będzie wodniak – jego biernik (wymagany np. przez czasownik rozpoznać) jest równy dopełniaczowi i przyjmuje postać wodniaka (por. też np. chłoniak).
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-13
Czy poprawna jest forma żółknięć?
Tak, jest to poprawna forma dopełniacza liczby mnogiej rzeczownika żółknięcie.
Katarzyna Mazur
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2011-12-13
Macedońskie miasto wpisane na listę UNESCO w oryginale nazywa się Охрид (Ohrid). Spotkałam się z dwiema spolszczonymi wersjami tej nazwy: Ochryd i Ochryda. Która z nich jest poprawna?
Słownik ortograficzny PWN podaje jako jedynie poprawą formę Ochryda i to zarówno w odniesieniu do jeziora, jak i miasta (zob. tu).
Katarzyna Mazur
Nazwy własne (pisownia i odmiana)2011-12-13
Czy w języku polskim nazwa stolicy Macedonii, Skopje, jest odmienna (byłam w Skopju, wracam ze Skopja)?
Tak, nazwa Skopje jest odmienna, chociaż w jej przypadku możemy też z fleksji zrezygnować. Jeśli jednak się na nią zdecydujemy, formy przypadków zależnych tego rzeczownika rodzaju nijakiego będą następujące: D. Skopja, C. Skopju, B. Skopje, N. Skopjem, Ms. Skopju. Dodam też, że możliwa w zapisie jest postać z ortograficznym i zamiast j w każdym przypadku, czyli np. Skopie, Skopia itd.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-13
Czy w liczebnikach głównych można określić liczbę gramatyczną? Na przykład w kontekście: trzy porcje sałatki, pięć butelek soku.
Tak, liczebniki główne mają kategorię fleksyjną liczby, przy czym jest ona dla nich kategorią klasyfikującą – tzn. każdy liczebnik główny ma liczbę przypisaną, nie odmienia się przez nią. Liczebnik jeden ma liczbę pojedynczą, pozostałe mają liczbę mnogą.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-12-13
Czy można użyć stwierdzenia uleżeć się w odniesieniu do włosów?
Na przykład Włosy muszą uleżeć się(gdy włosy są rozczochrane).
Czasownik uleżeć się jest notowany w takich znaczeniach:
„1. «o czymś składającym się z drobnych cząstek: utworzyć zbitą masę»
2. «o owocach: leżąc jakiś czas, zmięknąć, dojrzeć lub stać się zbyt dojrzałym»
3. pot. «o sprawach: ułożyć się pomyślnie, stać się mniej drażliwym, trudnym wskutek upływu czasu»” (cyt. za SJP PWN),
a zatem użycie go w odniesieniu do włosów nie jest użyciem typowym, może jednak być zaakceptowane jako żart, gra językowa.
Katarzyna Mazur
Poprawność komunikacyjna2011-12-13
Jak poprawnie zapisać: Podziękowanie dla pani.....za przygotowanie uczniów w Międzyszkolnym Konkursie... czy do Międzyszkolnego Konkursu... czy za przygotowanie uczniów Międzyszkolnego Konkursu....
Zdecydowanie najlepsza i niebudząca wątpliwości poprawnościowych jest forma Podziękowanie dla pani... za przygotowanie uczniów do Międzyszkolnego Konkursu.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-13
Mam pytanie: wyraz dwaj (dwaj studenci) to liczebnik czy przymiotnik? Od czego zależy użycie form dwaj, dwóch, dwu?
Wyraz dwaj to zdecydowanie liczebnik. Ta forma występuje tylko w kontekście rzeczowników męskoosobowych w mianowniku. Ale możemy też użyć w odniesieniu do mężczyzn obocznych form mianownika liczebnika dwa, tzn. dwóch oraz dwu, przy czym formy te będą rządziły dopełniaczem rzeczownika, z którym się łączą (por. dwóch mężczyzn, dwu mężczyzn, ale: dwaj mężczyźni – w tym ostatnim przykładzie rzeczownik jest w mianowniku).
W związku z tym zróżnicowaniem wymagań składniowych liczebnika dwa pojawiają się różne interpretacje części zdania w konstrukcjach z tym liczebnikiem (dotyczy to też liczebnika trzy oraz cztery). W niektórych podręcznikach do składni przyjmuje się, że w połączeniu dwaj mężczyźni mamy podmiot mężczyźni i przydawkę liczebną dwaj, bo sam rzeczownik może tu funkcjonować jako typowy podmiot mianownikowy; natomiast w konstrukcjach dwóch mężczyzn oraz dwu mężczyzn mielibyśmy do czynienia z rozbudowanym podmiotem dwóch mężczyzn i dwu mężczyzn.
Katarzyna Mazur
Różne2011-12-13
Chciałam zapytać, czy w tytułach rozdziałów, np.: I. WSTĘP lub II. Otwarcie konferencji po cyfrze rzymskiej powinniśmy stawiać kropkę? Według mnie jest to niepoprawne.
Zasada jest taka, że po liczbach zarówno arabskich, jak i rzymskich oraz po literach pisanych na początku rozdziału (w formie numeracji) możemy postawić kropkę, jeśli sam tytuł piszemy od dużej litery lub w całości wersalikami. Czyli w Pani przykładzie kropki są postawione zasadnie, choć akurat tu ich brak też nie byłby zły.
Gdyby jednak umieszczała Pani te same tytuły w spisie treści, który ma formę wyliczenia, kropkę należałoby postawić bezwzględnie. Jeśliby część wyliczeń zaczynała się małą literą lub cyfrą arabską, kropkę można by też zastąpić nawiasem.
Katarzyna Mazur
Składnia2011-12-13
Mam pytanie, czy można powiedzieć: Poczułem się skonfrontowany? Czy w ogóle istnieje określenie skonfrontowany. Jesli tak, to czy to słowo zawsze powinno w zdaniu mieć wyjaśnienie, co jest konfrontowane z czym, czy może ta treść mobłaby być w domyśle? Na przykład mówimy: Słuchałam wykładu mojego profesora. Poczułam się skonfrontowana, a może: Słuchałam wykładu mojego profesora na temat postaw studentów do nauki. Poczułam się skonfrontowana. Czy jednak takie zdanie powinno wyjaśniać, że Poczułam się skonfrontowana z postawami, które ja reprezentuję.
Słowo skonfrontowany oczywiście istnieje i znaczy tyle, co porównany czy też zestawiony. Można posłużyć się stwierdzeniem poczułem się skonfrontowany, ale należy tu uważać. Odbiorca, słysząc pierwsze przywołane przez Panią zdania (Słuchałam wykładu mojego profesora. Poczułam się skonfrontowana), prawdopodobnie pomyśli, że nadawca nie wie, jakie jest znaczenie omawianego wyrazu (może chciał powiedzieć, że poczuł się skonfundowany i po prostu pomylił słowa?). Możliwe, że koleżanka, która razem z nami wysłuchała wykładu, zrozumie naszą intencję, ale nie jest to rzecz pewna. Tym bardziej kłopot będzie miał odbiorca nieznający całej sytuacji. Podobnie zresztą z drugim przykładem - Słuchałam wykładu mojego profesora na temat postaw studentów do nauki. Poczułam się skonfrontowana. Szersze przywołanie kontekstu daje nam większe szanse na to, że zostaniemy właściwie zrozumiani, ale wciąż istnieje ryzyko, że rozmówca nie będzie pewien, co chcieliśmy przekazać. Najbezpieczniej zatem nie rezygnować z dopełnienia i posługiwać się konstrukcją poczułem się skonfrontowany z kimś lub czymś. Jednak jest sytuacja, w której słowo skonfrontowany może być użyte bez wyraźnego określenia z kim lub z czym, a przy tym nie budzić tak dużych wątpliwości. Zostając przy zaproponowanej przez Panią tematyce, przykładem może być zdanie: Na wykładzie postawy studentów zostały skonfrontowane. Wówczas przekazujemy informację, że omawiane postawy zostały skonfrontowane ze sobą nawzajem. Takie użycie najczęściej pojawia się w języku prawniczym - Świadkowie zostali skonfrontowani.
Daria Sitko
Ortografia2011-12-05
Czy poprawną formą jest usługi niewskazane umową, czy usługi nie wskazane umową?
Ponieważ imiesłów wskazane ma tu znaczenie czasownikowe, jest możliwość napisania go z cząstką nie osobno. Ale najbezpieczniej jest pisać imiesłowy przymiotnikowe z nie łącznie - wtedy błędu nie będzie. Oczywiście trzeba uważać, czy imiesłów nie wchodzi w konstrukcje przeciwstawne z innym wyrazem o podobnej funkcji, ale w kontekście neutralnym pisownia łączna jest zawsze poprawna.
Wniosek dla Pana przykładu – obie formy są dobre.
Katarzyna Mazur
Grzeczność językowa2011-12-05
Czy rozpoczynanie e-maili zwrotem Witam jest poprawne, czy jest dobrze oceniane? Czym lepiej rozpoczynać wiadomości (może Szanowny Panie/i)? Zauważalne, że większość piszących właśnie tak rozpoczyna, ale słyszę też głosy, że nie jest to do końca w porządku.
A co z końcowym zwrotem pozdrawiam?
Szanowna Pani,

przez językoznawców zajmujących się kulturą języka, a zwłaszcza grzecznością językową rozpoczynanie e-maili przez Witam jest bardzo krytykowane. Trochę upraszczam wyjaśnienie tego stanowiska, ale forma witam jest zarezerwowana dla gospodarzy, osób które przyjmują interesantów itp. A jeśli piszemy wiadomość mejlową, to sami jesteśmy gośćmi na czyjejś skrzynce pocztowej, nie zaś gospodarzami.
Najlepiej zatem zaczynać wiadomość do osób, których nie znamy osobiście lub którym należy się szacunek, zwrotami Szanowna Pani; Szanowny Panie.
Jeśli nie wiemy, kim jest adresat, bo piszemy na e-mail np. firmy, to warto zacząć wiadomość formułą Szanowni Państwo.
Ja czasami stosuję też nieco rozbudowaną formę Szanowna/y Pani/e, jeśli odpowiadam na e-mail osoby, która się nie przedstawiła i której płci nie jestem w stanie rozpoznać np. z form używanych przez nią czasowników. Z tym że ta forma jest średnio uprzejma, ale nie rezygnuję z niej trochę dlatego, by odbiorca się nad powodem jej zastosowania zastanowił - w końcu gdyby się, jak należy, podpisał pod mejlem, dziwnej formy adresatywnej by nie było.
Co do końcowego Pozdrawiam – różnie z tym jest. Ma prawo tak zakończyć e-mail osoba z wyższym statusem, nawet jeśli wcześniej pisała Szanowna Pani itd. Osoba z niższym statusem powinna zakończyć mejl wyrażeniem szacunku, czyli np. formułami Z poważaniem; Łączę wyrazy szacunku; Z wyrazami szacunku itp. Jeśli jednak piszemy do osoby o wyższym statusie i czujemy do niej sympatię, a sama ta osoba nie stwarza w kontaktach z nami dystansu, można dołączyć także pozdrowienia – ja często w takiej sytuacji, np. gdy piszę do bardzo sympatycznej i bardzo młodej pani doktor z mojej uczelni, stosuję formułę Łączę wyrazy szacunku i pozdrowienia albo Z wyrazami szacunku i pozdrowieniami.
A zatem...

Z wyrazami szacunku i serdecznymi pozdrowieniami
Katarzyna Mazur
Interpunkcja2011-12-05
Po godzinie nie stawiamy kropki, np. 5 godzina. A co z minutą i sekundą? 5 minuta? 5 sekunda?
Nie stawiamy kropki po liczebniku wyrażonym cyfrą, jeśli jest on określeniem konkretnej godziny zegarowej, czyli oznaczeniem pory dnia, np. Jest już godzina 5, czyli najwyższa pora wychodzić czy jak w znanej piosence: Godzina 5, minut 30...
Ale jeśli chodzi nam o stwierdzenie, że coś trwa ok. 240–300 minut, czyli np. zaczęło lub kończy swoją piątą godzinę, używamy tu liczebnika jako typowo porządkowego i gdy zapisujemy go cyfrą, stosujemy po niej kropkę (nie zawsze jest to konieczne, ale lepiej ją wstawić), np. Zaczęła się 5. godzina operacji; Przyłapano go na ściąganiu w trakcie 2. godziny pisania egzaminu.
Przykład z minutą i sekundą dotyczy chyba właśnie sytuacji analogicznej do drugiej. Napiszemy np., że coś stało się w 2. minucie (możemy też: w 2 minucie), np. Zawodnik strzelił gola w 2. minucie meczu, a także np. w 10. sekundzie (możemy też: w 10 sekundzie), np. Odcięli mu pępowinę w 10. sekundzie po urodzeniu.
Natomiast jeśli coś dotyczy pierwszej sekundy czy minuty czegoś - kropka po liczebniku porządkowym odnotowanym cyfrą właściwie zawsze musi się pojawić, bo inaczej można by pomyśleć, że w zapisie chodzi o jedną minutę i jedną sekundę. Przykładowo Minęła 1. minuta – czytamy [minęła pierwsza minuta], zaś zapis bez kropki (Minęła 1 minuta) musielibyśmy odczytać jako [minęła jedna minuta].
Katarzyna Mazur
Różne2011-12-05
Czy istnieje skrót od wyrazu euro (waluta)?
Skrót od euro to EUR (całość pisana wersalikami).
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-12-05
Kolega jest fanem gry Scrabble.Zaskoczył mnie odmianą czasownika wygryzać, np w zdaniu Dziecko wygryzłom dziurę w chlebie. Czy jest dopuszczalna forma wygryzłom? Kolega pokazał tę formę w słowniku, wydanie PWN, autor S. Dubisz r. 2008.
Tak, ta forma jest poprawna, choć rzadko używana. Osobnik rodzaju nijakiego może powiedzieć o sobie ja zrobiłom, ja myślałom, ja wygryzłom. Mamy tu końcówkę -m pierwszej osoby czasu przeszłego po typowym wykładniku rodzaju nijakiego -o-. Zresztą ten sam wykładnik rodzaju jest w 3. osobie, tylko że tam po nim mamy końcówkę zerową, np. dziecko wygryzło – bo: wygryzło- + zero morfologiczne.
Katarzyna Mazur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166