| Frazeologia | 2008-07-05 |
| Co to znaczy obudzić się z ręką w nocniku? | |
| Jest to związek frazeologiczny często używany w publicystyce, oznacza, że ktoś z powodu nieumiejętności przewidewania wydarzeń doprowadził swym postępowaniem do sytuacji niepożądanej, niekorzystnej. Definicję taką podaje Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny S. Bąby i J. Liberka, w którym można także znaleźć informację o genezie tego zwrotu: z informacji Krzysztofa Teodora Toeplitza wynika, że powstał prawdopodobnie w środowisku międzywojennych filmowców. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-07-04 |
| Co oznacza powiedzenie w nocy wszystkie koty są czarne? | |
| To przysłowie powinno mieć postać wzorcową W nocy wszystkie koty (są) szare, bure (por. S. Skorupka Słownik frazeologiczny języka polskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). Oznacza ono, że gdy nie zna się sytuacji, można się łatwo pomylić w ocenie czegoś. Zamiana szare / bure na czarne wynika zapewne z faktu, że oba wchodzące w skład przysłowia rzeczowniki kot i noc tworzą także typowe połączenia: czarna noc, czarny kot. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-06-30 |
| Czy poprawne jest używanie zarówno w mowie i piśmie zwrotu co rusz? | |
| Związek frazeologiczny co rusz jest jak najbardziej poprawnym, choć już nieco przestarzałym (podobnie jak co raz, raz w raz), wychodzącym z użycia określeniem; oznacza ‘co chwila, stale’, np. Przed świętami do sklepu co rusz ktoś przychodził. Co rusz jest pokrewne znaczeniowo do wyrażeń raz po raz, raz za razem. Niepoprawne jest jedynie – jak podaje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego - co i rusz, choć przyznać trzeba, że np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza notuje dopuszczającą wariantywność wersję z nawiasowym spójnikiem: co (i) rusz (też: co (i) raz). W dawniejszej polszczyźnie istniały podobnie zbudowane wyrażenia gdzie rusz ‘wszędzie’ oraz potoczne ani rusz (notowane przez Słownik języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego), przy czym w częstym użyciu do dnia dzisiejszego użyciu zachowało się chyba jedynie to ostatnie. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-03-05 |
| Czy prawidłowym jest zwrot w każdym bądź razie? Jest on bardzo popularny w mowie potocznej, jednak bardziej prawidłowym wydaje mi się być zwrot w każdym razie. Niemniej jednak czy ten pierwszy jest błędny? | |
| Wydawnictwa poprawnościowe na czele z Nowym słownikiem poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego za formę poprawną uważają w każdym razie, argumentując, że niepoprawne !w każdym bądź razie powstało jako efekt kontaminacji (skrzyżowania, przemieszania), w tym przypadku kontaminacji frazeologicznej. Cytuję wspomniany słownik: „Za nadmiarowy uznaje się związek w każdym bądź razie powstały wskutek kontaminacji wyrażeń bądź co bądź i w każdym razie”. Dodać warto, że Słownik wyrazów kłopotliwych M. Bańko i M. Krajewskiej (Warszawa 1994, s. 351) zawiera uwagę, że wersja w każdym bądź razie jest bardzo częsta w polszczyźnie potocznej i w związku z tym powinna być w języku potocznym tolerowana. Jako że zwrócił się Pan do poradni językowej, nie mogę pozostać obojętna wobec form zawartych w Pana pytaniu. Zwracam zatem uwagę, że zgodnie z zasadami poprawnego konstruowania polskich zdań orzecznik (część orzeczenia imiennego) wyrażony przymiotnikiem lub imiesłowem powinien mieć formę mianownika, nie zaś narzędnika, a zatem nie prawidłowym jest zwrot, lecz prawidłowy jest zwrot. Drugą sprawą jest fakt, że używa Pan niewłaściwie przymiotnika prawidłowy, który w znaczeniu ‘poprawny, odpowiedni, właściwy’ jest rusycyzmem, rosyjską kalką znaczeniową (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny). O formach, wyrażeniach, zachowaniu itp. po polsku mówimy wyłącznie poprawne. Nie można także pochwalić używania przez Pana angielskiej kalki wydaje się być (jakimś) (za angielskim seem to be), która niepotrzebnie komplikuje poprawne polskiewydaje się (jakimś). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-02-07 |
| Co oznacza związek frazeologiczny Orestes i Pylades? | |
| Orestes i Pylades to w mitologii greckiej najsłynniejsza para nierozłącznych, wiernych i wypróbowanych przyjaciół. Zob. W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-02-07 |
| Co oznacza związek frazeologiczny uczta Tyestesa? | |
| Uczta Tyestesa według mitologii greckiej to uczta, na której Tyestes w ramach odwetu za uwiedzenie żony Ateusza, króla Myken, został przez owego Atreusza poczęstowany potrawą z ciał synów. Zob. W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-02-07 |
| Co to jest kompleks Medei? | |
| Kompleks Medei to podświadoma wrogość matki wobec swych dzieci, połączona z mimowolnym pragnieniem ich śmierci, uwarunkowana potrzebą zemsty na ojcu dzieci. Prawzorem mitycznym jest Medea, córka króla Ajetesa, żona Jazona, z którym miała dwóch synów. Rozzłoszczona zdradą męża, zemściła się, zabijając synów Zob. Wikipedia). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2008-02-07 |
| Jakie znaczenie ma związek frazeologiczny aońskie siostry? | |
| Aońskie siostry albo Aonidy to Muzy z greckiej mitologii. Nazwa ich pochodzi od nazwy Aonii, części Beocji, w której mieścił się Helikon i źródło Hippokrene, będącej siedzibą Muz (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych). Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2005-04-27 |
| Gdzie mogę znaleźć spis przysłów wraz z ich kontekstami? Bardzo proszę o pomoc. Pozdrawiam. | |
| Istnieje wiele zbiorów przysłów. Najważniejsze publikacje to m.in.: S. Adalberga Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, O. Kolberga Przysłowia, J. Krzyżanowskiego Mądrej głowie dość dwie słowie: pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin oraz Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich (w oparciu o dzieło Samuela Adalberga) opracowana przez J. Krzyżanowskiego. Katarzyna Wyrwas |
|
| Frazeologia | 2006-01-24 |
| Co to są biblizmy? | |
| Biblizmy to wyrażenia, nazwy, metafory, całostki frazeologiczne pochodzące z Biblii, używane powszechnie w różnych dziedzinach praktyki językowej, często bez świadomości ich pochodzenia. Przykładami mogą być: zakazany owoc (z Księgi Rodzaju 3,3), kamień obrazy (z Księgi Izajasza 8,14) czy grzechy młodości (z Księgi Hioba 13,26). W literaturze biblizmy bywają elementami stylizacji biblijnej (por. Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński). Biblizmy można znaleźć m.in. w publikacjach: A. M. Komornicka Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, A. Godyń Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego. Alicja Podstolec |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny budować zamki na lodzie? | |
| Związek ten oznacza ‘snuć marzenia, projekty niemające realnych szans na urzeczywistnienie się’, np. Rzeczywistość jednak rzadko liczy się z marzycielami stawiającymi zamki na lodzie, zaś ostra konkurencja w tym biznesie szybko likwiduje słabych (zob. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny obiecywać gruszki na wierzbie? | |
| Obiecywać gruszki na wierzbie to ‘czynić nierealne obietnice, mamić’, np. Ale mówią to, co chce usłyszeć ich klientela. Bowiem w kampanii wyborczej można obiecywać gruszki na wierzbie, a potem można powiedzieć: chciałem, ale nie mogłem (zob. S. Bąba, J. Liberek, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny włożyć coś między bajki? | |
| Związek ten oznacza ‘uznać coś za nieprawdziwe, zmyślone, nieprawdopodobne, niemożliwe do zrealizowania’, np. Między bajki włożyć należy opowieść Sokolskiego Sokolskiego jego rozmowach ze Stalinem (zob. S. Bąba, J. Liberek, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny nie zasypiać gruszek w popiele? | |
| Nie zasypiać gruszek w popiele to ‘nie zaniedbywać spraw wymagających załatwienia’: Dyrektor Maciejkiewicz nie zasypiał gruszek w popiele. Rozbudowa Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego szła pełną parą (zob. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny mieć ręce i nogi? | |
| Mieć ręce i nogi oznacza ‘być dobrze ułożonym, skomponowanym, przemyślanym, trafnym, mieć sens’: Wydaje się, że taka koncepcja ma ręce i nogi (zob. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny zapiąć coś na ostatni guzik? | |
| Związek ten oznacza ‘przygotować coś niezwykle starannie, we wszystkich szczegółach bez zarzutu, doprowadzić coś do końca, wykończyć’: Oczywiście, zwiedzam osobliwości miasta, w których akurat jestem, ale dopiero wtedy, kiedy mogę być spokojna, że przygotowania do koncertu zapięte zostały na ostatni guzik (zob. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny bujać w obłokach? | |
| Bujać w obłokach oznacza 'nie liczyć się z realiami, fantazjować': Oczywiście stawiam tu niektóre sprawy w bardzo ostrym świetle, ale to chyba lepsze niż owijanie w bawełnę, niż bujanie w obłokach (zob. S. Bąba, J. Liberek Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-21 |
| Co oznacza związek frazeologiczny twardo stąpać po ziemi? | |
| Twardo stąpać po ziemi oznacza ‘nie kierować się fantazją, być realistą’ (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod. red. S. Dubisza). Marta Noworyta |
|
| Frazeologia | 2006-01-17 |
| Sprzeczam się z koleżanką, czy mówi się biegać jak Marek po piekle czy chodzić jak Marek po piekle. Która wersja jest poprawna? | |
| Tak naprawdę w tym frazeologizmie nie idzie ani o bieganie, ani o chodzenie, ani nawet o Marka, lecz o hałasowanie, ponieważ związek tłuc się jak Marek po piekle oznacza ‘hałasować, chodzić po mieszkaniu w nocy, zwłaszcza gdy wszyscy śpią’, a także ‘chodzić tam i z powrotem, krążyć bez celu pod wpływem niepokoju lub podniecenia’, marek zaś to występujące dziś tylko we frazeologii archaiczne określenie duszy pokutującej, potępieńca. Por. też potoczny frazeologizm nocny marek o znaczeniu ‘ktoś, kto bardzo późno kładzie się spać, kto jest aktywny, pracuje do późnej nocy’ (Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod. red. S. Dubisza). Swoją drogą nie wiem, jak z Markiem było naprawdę, skoro w Słowniku mitów i tradycji kultury W. Kopalińskiego wyczytałam, że przysłowie to – według Oskara Kolberga – pochodzi z dialogu scenicznego Przygody Marka pijaka, którego diabli wiedli przez piekło. [Katarzyna Wyrwas] | |
| Frazeologia | 2006-01-13 |
| Dlaczego mówi się przeczytać od deski do deski? | |
| Czytać, przeczytać coś od deski do deski to związek frazeologiczny oznaczający przeczytanie czegoś od początku do końca. (Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz). Dawne książki posiadały drewniane oprawy i osoba zapoznająca się z danym tekstem musiała, siłą rzeczy ,czytać od deski do deski. Drewniana była cała okładka. [Grzegorz Mroczek] | |