Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Etymologia2015-02-16
Jaka jest etymologia przymiotnika współczesny?
Przymiotnik współczesny i rzeczownik współczesność są związane z czasem ‘odcinkiem, ograniczonym wycinkiem ciągu następujących po sobie chwil’. Wyrazy współczesny / współczesność rozpoczynają się przedrostkiem współ-, który pochodzi od XV-wiecznego wyrażenia przyimkowego wespołek (*vъz polъ ‘z połową’). W XVII wieku wyrażenie to dało początek takim wyrazom, jak wespół czy współ ‘naraz, jednocześnie, razem’. Współczesność zatem to etymologicznie ‘wszystko to, co dzieje się w czasie wspólnym, jednoczesnym z życiem osoby mówiącej’, a współczesny to charakterystyczny dla tego czasu, który przeżywa się wspólnie z innymi’.
Kinga Knapik

Etymologia2015-02-16
Jaka jest (i czy w ogóle istnieje) etymologia pojęcia język polski / polszczyzna?
Oczywiście, że istnieje etymologia tych pojęć. Nazwa język polski, podobnie jak nazwa naszego państwa – Polska, wywodzi się od nazwy jednego z plemion, które zamieszkiwały ziemie dzisiejszej Wielkopolski. Jak pisze Krystyna Długosz-Kurczabowa: „Dziesięć wieków temu na wielkich obszarach nad Wartą i Gopłem mieszkała ludność, której głównym zajęciem była uprawa roli. W przeciwieństwie do ziemi Wiślan i Mazowszan, krain lesistych, dominującym na tych terenach elementem krajobrazu były pola i dlatego ludność tu mieszkającą nazwano Polanami (podobnie jak tych mieszkających na Pomorzu – Pomorzanami, nad Wisłą – Wiślanami, nad rzeką Ślężą – Ślężanami)” (Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa 2008). Nazwa Polanie pochodzi zatem od słowa pole ‘obszar ziemi przeznaczonej pod uprawę’, a Polanie to etymologicznie ‘mieszkańcy pól’. Od tej nazwy plemiennej tworzone były przymiotniki: w rodzaju męskim – polski, w rodzaju żeńskim – polska, a w rodzaju nijakim – polskie. Najpierw przymiotniki te oznaczały tyle co ‘odnoszący się do Polan’, stąd takie połączenia, jak: ziemia polska, kraina polska, język polski. W wyniku uniwerbizacji (połączenia dwóch wyrazów w jeden) wyrażenia ziemia polska powstała nazwa naszego państwa – Polska. Synonimiczna nazwa języka polskiego – polszczyzna – zachowuje staropolską oboczność wynikającą z palatalizacji (zmiękczenia) grupy spółgłosek sk przez samogłoskę przednią e. Zgodnie z prasłowiańskim typem deklinacji w miejscowniku liczby pojedynczej rzeczownik Polska przyjmował formę w Polszcze – stąd dzisiejsza polszczyzna (podobne oboczności: klaskać – klaszczę, pisk – piszcz). Forma w Polszcze była używana do XIX wieku, a z czasem zastąpiono ją przez nową, obecnie obowiązującą formą – w Polsce. Warto zwrócić uwagę, że w XIV wieku przymiotnik polski oznaczał ‘polny’, np. w „Biblia Szaroszpatackiej” pochodzącej z tego czasu można spotkać zdanie Bóg udziałał niebo i ziemię i wszelka roślinę polską.
Kinga Knapik
Etymologia2015-02-03
Dlaczego mówimy w zanadrzu?
Mówimy dziś, że mamy, trzymamy, kryjemy coś w zanadrzu, czego ujawnienie w odpowiedniej chwili może nam pomóc. Zanadrze to rzeczownik, jak zalesie, zagórze: zalesie to ‘coś za lasem’, zagórze – ‘coś za górą’, a zanadrze pochodzi od wyrażenia za nadrem – ‘coś, co znajduje się za nadrem’. Nadro oznaczało dawniej ‘pierś’, zanadrze zatem to ‘miejsce pod wierzchnim ubraniem na piersi, zakątek pod ubraniem’, por. przykłady literackie odnotowane w „Słowniku języka polskiego” pod red. Witolda Doroszewskiego:

Wydobył z zanadrza węzełek z machorką i począł kręcić papierosa.
Jeden z semenów znalazł w Rzędzianowym zanadrzu dwa listy i oddał je podpułkownikowi.


Dziś używamy określenia mieć coś w zanadrzu w znaczeniu przenośnym (np. niespodziankę, wiadomość, anegdotę). Takie samo znaczenie jak zanadrze ma rzeczownik pazucha: ‘pierś, dawniej pacha w ciele ludzkim; zakątek w ubraniu pod pachą blisko piersi’. W dawnej polszczyźnie oba rzeczowniki miały takie samo znaczenie: dosłowne ‘specjalne miejsce na piersi pod ubraniem, w którym można coś schować’ oraz przenośne ‘tajemnica’. Z czasem zakresy użyć obu wyrażeń się podzieliły. Za pazuchą trzymamy coś w sensie dosłownym, a w zanadrzu – przenośnie.
Kinga Knapik
Etymologia2015-01-31
Skąd wzięło się w polszczyźnie słowo fiasko?
Wyraz ten zapożyczyliśmy w 1. połowie XIX wieku z włoskiego fiasco ‘flaszka, butelka’, które w języku zapożyczenia występuje w zwrocie idiomatycznym per fiasco o znaczeniu ‘nie udać się’, a dosłownie ‘zrobić flaszkę’. W XIX wieku zrobić fiasko używano w odniesieniu do nieudanego przedstawienia teatralnego czy koncertu (zwrot ten był używany przez Fryderyka Chopina). W innych językach europejskich, jak niemiecki, francuski czy angielski (tam zapożyczenie odfrancuskie), fiasco oznacza nieudane przedsięwzięcie.
Słowniki nie podają pewnych danych dotyczących rozwoju znaczeniowego od dosłownego ‘zrobić flaszkę’ do przenośnego ‘nie udać się’, „Chambers Dictionary of Etymology” wspomina o rzekomych praktykach weneckich szklarzy, którzy mieli ponoć odkładać na bok swe nieudane, wadliwe wyroby, by je przerabiać na butelki.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2015-01-31
Jaka jest etymologia rzeczownika sedno?
Historycy języka nie są pewni, czy wyraz ten pochodzi od prasłowiańskiego *sěděti ‘siedzieć’ lub *saditi ‘posadzić’, ale znaczenia dawniejsze zarówno wyrazu polskiego, jak i jego słowiańskich odpowiedników, takich jak staroczeskie sadno, dziś sadmo, rosyjskie садно, serbskie i chorwackie sádno oznaczają ranę na skórze konia powstałą od siodła lub popręgu (o koniu można było powiedzieć, że jest osedniony, czyli zraniony, z otartą skórą). Wszystkie te słowa wywodzą się z prasłowiańskiego *sedьno o tym samym znaczeniu. Wyraz sedno (wcześniej sadno) w polszczyźnie XVI-wiecznej miał już znaczenie ogólniejsze ‘okalecznie, otarcie, przetarcie (skóry)’.
Współczesne znaczenie ‘istota czegoś’ rozwinęło się ze znaczenia ‘otarte, bolesne miejsce’, prawdopodobnie pod wpływem częstego używania tego wyrazu w połączeniach frazeologicznych, takich jak w sadno dotknąć, tknąć w sedno, ruszyć w sedno, czyli początkowo ‘dotknąć rany’, a potem ‘urazić’ nie tylko cieleśnie. Później sedno zaczęto pojmować jeszcze szerzej: jako najważniejszy punkt, nie tylko ten czuły, bolesny. Kiedy doszło do takiego ukształtowania się znaczenia omawianego rzeczownika, pojawiło się połączenie trafić w sedno, podobne do dzisiejszego trafić w dziesiątkę.
Katarzyna Wyrwas

Etymologia2015-01-16
Jaka jest etymologia słowa wiek?
Rzeczownik wiek rozwinął się z prasłowiańskiego *věkъ, która pochodzi od praindoeuropejskiego rdzenia *ṷei̯k- ‘przejawiać, okazywać siłę; siła’.
W polszczyźnie i innych języka słowiańskich (por. czeskie věk, rosyjskie вeк, chorwackie vȉjek, słoweński vêk) rzeczownik ten jest obecnie używany w kilku znaczeniach, m.in. «długość życia człowieka od urodzenia do danej chwili, mierzona zwykle w latach, długość życia rośliny lub zwierzęcia lub czas istnienia czegoś, np. budynku», «okres stu lat; stulecie», «długi, dłużący się okres; lata», «wieczność», «epoka», «siła, moc». Sensy te są wynikiem rozwoju znaczeniowego pierwotnego prasłowiańskiego rzeczownika na gruncie poszczególnych języków i w obrębie rożnych kultur narodów słowiańskich. Rozwój ten Wiesław Boryś w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” przedstawia następująco: ‘przejawianie, okazywanie siły; siła, moc’ → ‘siła życiowa, żywotność’ → ‘zdrowie’ → ‘długie życie, lata życia’ → ‘długi okres, sto lat’.
Od omawianego rzeczownika utworzono także formy, takie jak wieczny, wiekowy, wieczność i uwiecznić.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2014-11-08
Jakie jest pochodzenie określenia niepodległość?
Rzeczownik niepodległość pochodzi od przymiotnika niepodległy, używanego w polszczyźnie od 2. połowy XVI wieku, a ten od czasownika (zaprzeczonego) podlegać w znaczeniu ‘być zależnym od kogoś, być poddanym czyjejś władzy’.
Warto wiedzieć, że staropolskie niepodległy było rozumiane szerzej niż współcześnie – jako niezależność w ogóle, jako swoboda działania, rozporządzania sobą, czyli po prostu niezależność osobista, samodzielność. W tym właśnie znaczeniu znaleźć można to słowo np. w XVIII-wiecznych pismach Hugona Kołłątaja, oświeceniowego polityka i publicysty: „Kto pragnął oświecenia powszechnego, ten jest niewątpliwie przyjacielem równości i niepodległości ludzkiej”. „Słownik języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego podaje także przykłady użycia rzeczownika niepodległość w tym właśnie znaczeniu zaczerpnięte z powieści okresu romantyzmu, wydanej w 1854 roku: „Ja nie ożeniłem się dla wielu przyczyn, a między innymi może i dla tej, że pragnąłem zachować niepodległość” „Alkhadar. Ustęp z dziejów Ojców naszych” Edmunda Chojeckiego), a także z późnej powieści Elizy Orzeszkowej, wydanej w 1900 roku: „Dla potęgi i niepodległości umysłu twego żywię od dawna cześć prawdziwą” (Eliza Orzeszkowa „Argonauci”).
Z czasem niepodległość zaczęła tracić sens wyłącznie ogólny i rozpoczął się proces powolnej specjalizacji znaczeniowej, co polega na wzbogaceniu znaczenia wyrazu o dodatkową cechę semantyczną zawężającą zakres jego użycia (zjawisko to opisuje np. Danuta Buttler w monografii „Rozwój semantyczny wyrazów polskich”). W wyniku tych stopniowych zmian rzeczownik niepodległość zaczął być od 2. połowy XVIII wieku używany coraz częściej w znaczeniu politycznym w częstych połączeniach: niepodległość ojczyzny, niepodległość kraju. Łatwo się domyślać przyczyn opisanej zmiany – można ją zapewne wiązać z utratą przez nasz kraj niezależności politycznej w wyniku kolejnych rozbiorów. Takie konteksty ostatecznie w XIX wieku ugruntowały nowe, węższe znaczenie ‘niezależność polityczna’. Współczesne słowniki odnotowują już niepodległość jedynie w znaczeniu ‘niezależność jednego państwa (narodu) od innych państw w sprawach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych; niezawisłość, suwerenność, wolność’.
Katarzyna Wyrwas

Etymologia2014-11-07
Skąd wzięło się i jak się zmieniało słowo frajer?
Określenie to jest znane w polszczyźnie od XV wieku. W gwarach pojawiły się określenia frejer, frair ‘kawaler, zalotnik’, frairka ‘panna do wzięcia’, które zapożyczono z języka niemieckiego (por. niemieckie Freier ‘zalotnik’). W tym znaczeniu wspomniane słowo rozpowszechniły się także w języku ogólnym. Pokrewną formą było staropolskie fryj ‘zaloty, wolna miłość, rozpusta’ (znane w XV–XVIII wieku). Do XVIII wieku istniał pochodny od tego rzeczownik fryjerz (w wersji żeńskiej fryjerka) o znaczeniu ‘rozpustnik’). W 2. połowie XIX wieku wyraz ten stracił swe negatywne znaczenie, miał formę frejer i oznaczał człowieka wolnego, co pozwala już wyraźniej kojarzyć go np. z niemieckim przymiotnikiem frei czy angielskim free ‘wolny’, które to przymiotniki również mają swe początki w tym samym praindoeuropejskim źródle.
W dzisiejszym znaczeniu ‘człowiek naiwny, łatwowierny, nieumiejący sobie radzić, dający się łatwo oszukać’ rzeczownik frajer występuje w polszczyźnie od początku XX wieku – w tym sensie język potoczny przyswoił to słowo z gwary przestępców, z języka złodziejskiego, w którym używano go w znaczeniu ‘początkujący złodziej, działający na własną rękę, nienależący do gangu’. Współczesne słowniki odnotowują nadal znaczenie, które nawiązuje do sensu tego słowa w dawnym języku złodziejskim – ‘nowicjusz, początkujący w jakiejś dziedzinie’, a także znaczenie ‘rzecz łatwa do zrobienia; głupstwo, bagatela, drobnostka’. Zob. A. Bańkowski „Etymologiczny słownik języka polskiego”, „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2014-11-07
Jakie jest pochodzenie przymiotnika namolny?
Przymiotnik namolny w polszczyźnie ogólnej w znaczeniu ‘natrętny’ odnotowywany jest od 1904 roku. Słowo to pochodzi z gwary, gdzie dawne namodlny było używane w odniesieniu do żebraków podkościelnych, którzy natrętnie oferowali swoje modły w zamian za pieniądze (zob. A. Bańkowski „Etymologiczny słownik języka polskiego”). Jak zatem widać, namolny jest pokrewny do czasownika modlić się, który to czasownik w dawnej polszczyźnie i w języku prasłowiańskim oznaczał również ‘prosić’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2014-11-07
Skąd wzięło się w polszczyźnie słowo żaluzja?
Nazwę tę zapożyczyliśmy od francuskiego rzeczownika jalousie ‘zazdrość’. Od tego wyrazu pochodzi również angielski przymiotnik jealous ‘zazdrosny’ (zob. „Chambers Dictionary of Etymology”). Żaluzja miałaby zatem chronić dom przed wzrokiem zazdrosnych sąsiadów?
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2014-11-07
Jaka jest etymologia słowa brawo?
Słowo to zostało zapożyczone z języka włoskiego nie tylko przez polszczyznę, lecz również przez wiele języków europejskich (por. angielski, hiszpański, francuski, rosyjski i in.). U nas funkcjonuje od 2. połowy XVIII wieku. Pochodzi od włoskiego bravo ‘dobry, świetny, wspaniały’, ale też ‘dzielny, mężny, odważny’. We włoskim bravo pochodzi prawdopodobnie od wyrazu oznaczającego barbarzyńcę – barbarzyńców cechowała niewątpliwie śmiałość i odwaga (zob. A. Bańkowski „Etymologiczny słownik języka polskiego”, „Chambers Dictionary of Etymology”). O „brawo” pisze interesująco i obszerniej Maciej Malinowski: http://obcyjezykpolski.strefa.pl/?md=archive&id=381.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2014-10-31
Skąd się wzięła nazwa znicz?
Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia odnotowuje, że rzeczownik znicz występuje w dzisiejszym znaczeniu od XIX wieku. Wyraz ten polszczyzna zapożyczyła z języka białoruskiego, w którym znič oznaczał święty ogień u pogan, a w tamtejszych gwarach ludowych zníčką nazywano spadającą gwiazdę lub błędny ognik. Białoruski znič związany jest natomiast z prasłowiańskim czasownikiem *zněti ‘tlić się, słabo się palić, żarzyć’, później prawdopodobnie występujący w formie *zniti ‘palić, świecić’. Przez dodanie cząstki słowotwórczej -cz powstał od tego czasownika rzeczownik znicz. Analogiczny zabieg spowodował niegdyś utworzenie rzeczownika bicz od czasownika bić.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2013-12-30
Jakie jest pochodzenie słów samiec i samica?
Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego (Kraków 2005) wskazuje, że rzeczownik samiec pochodzi od zaimka sam i jest w polszczyźnie znany od XV wieku. Nasi odlegli przodkowie utworzyli tę nazwę w wyniku obserwacji, że samce różnych gatunków żyją oddzielnie. Rzeczownik samiec miał początkowo znaczenie szersze, ogólniejsze: ‘istota płci męskiej’ i był używany zarówno w odniesieniu do zwierząt i roślin, jak i do ludzi, z czasem jednak ograniczono jego użycie wyłącznie do przedstawicieli świata zwierząt. W tym samym czasie, w XV wieku, od rzeczownika samiec utworzono żeński odpowiednik samica.
Katarzyna Wyrwas

Etymologia2013-11-10
Dzień dobry, chciałabym uzyskać informację na temat etymologii słowa „prusak” (w odniesieniu do robactwa). Jego łacińska nazwa to „blattella germanica” i to oczywiście jest spory trop, ale to dalej nie wyjaśnia, czemu cały świat uparł się referować w nazwie tego robaka do Niemców (podobnie - bałkańskie „buba szwaby”). Będę niezmiernie wdzięczna za pomoc.
Szanowna Pani, „prusak” to nie jedyna nazwa karalucha „blatta germanica”. Ja sama słyszałam, jak o tych karaluchach mówiono „rusy”, w słownikach spotyka się też nazwę „francuzy”. Wszystkie one pochodzą od nazw narodowości, a powód takiego nazywania jest dość oczywisty – niepożądanym owadom zostały przydane nazwy osób, które z jakichś względów też są niepożądane w otoczeniu.
Jak chodzi o „prusak”, wyraz jest dość późno odnotowany. Odnalazłam go dopiero w „Słowniku warszawskim” (z początku XX wieku):
Interesująca jest etymologia: słownik odnotowuje, że wyraz pochodzi od niemieckiego „Preusse”, niestety nie udało mi się jej potwierdzić w dostępnych mi słownikach niemiecko-polskich.
W „Słownika warszawskim” pojawiają się inne nazwy: „kasztan” (od koloru owadów), „francuz”, „frajcuz”, „persak” (to zapewne zniekształcenia fonetyczne nazw „prusak”, „francuz”). Z pewnością i wcześniej były jakieś nazwy odnoszące się do prusaków (inne?), ale, wiadomo, nie wszystkie wyrazy odnotowane są w słownikach historycznych, zwłaszcza te, które nie są nazwami oficjalnymi.
Krystyna Kleszczowa

Etymologia2011-12-21
Uprzejmie proszę o radę, czy finalny wniosek dotyczący pokrewieństwa słów altruizm i truizm ma rację bytu, czy może to jedynie etymologiczna iluzja, przypadkowość pozorów.
Oba słowa, mimo graficzno-fonetycznej zbieżności swych postaci – truizm, altruizm – mają inny źródłosłów. Altruizm – utworzony na słowotwórczy kształt wyrazu egoizm – pochodzi z łacińskiego alter, czyli ‘a) jeden z dwóch, drugi z dwóch; przeciwny, różny, odmienny; b) (jako liczebnik) drugi’. Natomiast truizm pochodzi od angielskiego słowa true, które jest pokrewne starofryzyjskiemu i starosaksońskiemu triuwi ‘wierny, lojalny; godny zaufania, zaufany, pewny’. Bazą wyjściową był w tym wypadku najprawdopodobniej praindoeuropejski rdzeń *dreu-/dru- ‘twardy, ciężki; mocny’.
Joanna Przyklenk
Etymologia2011-12-21
Człon aku- występuje w wielu wyrazach o dość odległych znaczeniach: akupunktura, akumulator, akuszerka, akustyka, akurat itp. Czy jest on nośnikiem jakiegoś znaczenia?
Cząstka aku- w wymienionych wyrazach ma co najmniej dwojaki źródłosłów. W przypadku leksemów akumulator, akurat i akuszerka ma ona złożoną strukturę morfologiczną, powstała bowiem w rezultacie połączenia elementu ac- mogącego m.in. nieść znaczenia ‘na; do, ku, przy’ i słowa zaczynającego się od litery c-. I tak słowo akumulator zapożyczone z języka niemieckiego w XIX wieku – niem. Akkumulator – pochodzi od łacińskiego czasownika accumulareac + cumulare ‘na + gromadzić’. Pożyczką z języka niemieckiego jest również zaświadczony w polszczyźnie XIX stulecia leksem akurat – niem. akkurat – którego pochodzenie zaświadczają takie łacińskie wyrazy, jak przysłówek accurāte ‘dokładnie, starannie’, przymiotnik accūrātŭs ‘dokładny, staranny; stanowczy, ścisły’, rzeczownik accūrātǐō ‘staranność, dokładność’, też czasownik accūrō ‘dokładać starań, pilnie wykonywać’. To także przykład połączenia ac + cūrō ‘dbać o coś; troszczyć się’ ≥ accūrō. Z kolei wyraz akuszerka powstał na bazie francuskiego rzeczownika accoucheur używanego w znaczeniu ‘lekarz, położnik’ oraz czasownika accoucher – ‘układać do porodu; zlec do porodu’. Owo francuskojęzyczne zapożyczenie notowane w polszczyźnie od drugiej połowy XVIII wieku również pochodzi z łaciny, a ściślej – od łacińskiego czasownika collocare ‘razem / obok ustawić, ułożyć; umieścić’, który – znów za pośrednictwem języka francuskiego – stał się także podstawą słowa kuszetka.
Omówione zatem wyrazy – akumulator, akurat, akuszerka – łączy nie tyle znaczenie (chyba że mówimy o informacji semantycznej niesionej przez cząstkę ac-), ile etymologicznie tożsama budowa morfologiczna – [łac. ac- + c- ≥ pol. ak-] – oraz źródłosłów łaciński i pośrednictwo niemiecko- bądź francuskojęzyczne w procesie wprowadzania tych słów na grunt języka polskiego.
Nieco inaczej wygląda sytuacja z leksemami akupunktura (też akupresura) i akustyka. Oba wiążą się z greckim akuō ‘czuję’ i z pochodnym od niego łacińskim acutus ‘zaostrzony, ostry; kłujący, dotkliwy; (o tonie) przenikliwy, głośny, jasny; pełen talentu, przenikliwy, bystry; chytry, szczwany’. Wyrazy te wiązać należy z wcześniejszym praindoeuropejskim rdzeniem *(s)keu- niosącym sens ‘zwracać uwagę, uważać, odbierać wrażenia zmysłowe (dotykowe, węchowe, słuchowe, wzrokowe)’. Powstały na tej bazie prasłowiański czasownik *čuti dał w języku polskim czuć, a także: czujny, czuły, czuwać. Etymologiczny związek czucia z różnymi zmysłami (a nie tylko ze współcześnie oczywistym związkiem czuć – zmysł dotyku) widzimy w takich kolokacjach, jak np.: czuć czyjś dotyk, ból, pieczenie, swędzenie (dotyk); czuć rytm, muzykę (słuch); czuć gorycz, słodycz, smak (smak); czuć dym/dymem, tę kiełbasę już czuć, czuć od niej alkohol (węch). Jak widać, pierwotne znaczenie leksemu czuć odnosiło się do różnych wrażeń zmysłowych, a zatem akupunkturę (ukłucie – łac. acus ‘igła’ + punctum ‘ukłucie’) i akustykę (słuch) łączy wspólny źródłosłów (ten sam, który dał w języku polskim czuć) i wspólny, przynajmniej w jakimś stopniu, sens – odczuwania dotyku i odczuwania dźwięku.
Joanna Przyklenk
Etymologia2011-12-20
Interesuje mnie etymologia słowa
przybyć.
Czasownik przybyć wywodzi się z prasłowiańskiego słowa *pri-biti występującego już wówczas najpewniej w znaczeniu ‘przyjść, przyjechać, przybyć, zjawić się gdzieś; zwiększyć się, powiększyć się’. Omawiany leksem składa się zatem z prefiksu przy- oraz czasownika być (*byti). Na jego postawie utworzony został również rzeczownik przybytek (por. od przybytku głowa nie boli) jako określenie tego, czego przybyło, czego jest teraz więcej.
Joanna Przyklenk
Etymologia2011-12-20
Jaka jest etymologia słowa drzewo?
Rzeczownik drzewo – poświadczony w tekstach polskich od XIV wieku – pochodzi od prasłowiańskiej formy *děrvo oznaczającej ‘drzewo’. Postać ta zapewne ukształtowana została na bazie praindoeuropejskiego rdzenia *der-eu- / *der-u- / *dr-eu- też niosącego sens ‘drzewo’ (por. W. Boryś: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 2005). Grupa śródgłosowa -ěr- to tzw. grupa przestawkowa, ulegająca procesowi przestawki, co – jak sama nazwa wskazuje – polegało na zamianie głosek miejscami: -ěr--rě-. Głoska r poddana miękczącemu działaniu przedniej samogłoski z czasem przeobraziła się w dźwięk tożsamy z [ż].
Joanna Przyklenk
Etymologia2011-11-07
Proszę o etymologię słowa rodzina.
Bardzo proszę: rzeczownik rodzina, notowany w polszczyźnie od XIV w., pochodzi od prasłowiańskiej formy *rodina, definiowanej jako ‘to, co związane z rodem; członkowie rodu; ziemia rodowa’, a zbudowanej z rdzenia *rod- (niosącego treść ‘ród, plemię) i przyrostka *-ina. Gdybyśmy jeszcze bardziej cofnęli się w czasie, doszukamy się źródeł prasłowiańskiego rzeczownika w praindoeuropejskim rdzeniu ṷredh- // ṷerdh-, mającym znaczenie ‘rosnąć, rozrastać się’ (por. Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiesław Boryś, Kraków 2006).
Katarzyna Mazur
Etymologia2011-10-17
Jaka jest etymologia nawłoci, rośliny czasami mylonej z mimozą?
Nawłoć jako określenie rodzaju rośliny poświadczają teksty polskie z drugiej połowy XIX wieku (1861 rok). Etymolodzy w słowie tym upatrują sztucznie utworzoną nazwę rośliny, dla której w łacinie stosuje się rzeczownik Solidago (por. A. Bańkowski „Etymologiczny słownik języka polskiego” Warszawa 2000). Nawłoć można prawdopodobnie wiązać z takimi polskimi leksemami, jak włos (prasłowiański źródłosłów *volsъ) czy włoć – ten ostatni używany dialektalnie w znaczeniu ‘kłos; kłos owsa; kłosy, górna część snopa; pojedyncze kłosy pozostawione na ściernisku lub nie dokoszone’. Włoć pochodzi od prasłowiańskiego *voltъ o sensie ‘włókno, np. lnu; kwiatostan roślin trawiastych w postaci włosków, wiechy, miotełki, kłos; źdźbło roślin trawiastych’ (por. Wiesław Boryś „Słownik etymologiczny języka polskiego” Kraków 2005).
Inne nazwy zwyczajowe, z jakimi możemy się spotkać w odniesieniu do nawłoci, to np. złota dziewica, złota rózga, złotnik czy właśnie wspomniany wyżej rzeczownik włoć. Określenia wskazujące na złoty kolor odnoszą się do kolorystyki rośliny i są powtórzeniem za angielskim golden rod, skąd też powstało niemieckie goldrute czy rosyjskie zołotája rózga.
Joanna Przyklenk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16