Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Odmiana2004-10-20
Niedawno byłem w Opolu u znajomych i zauważyłem ich niecodzienną odmianę słowa tata. Usłyszałem takie zdanie: Tata nie ma w domu. Należałoby powiedzieć Taty nie ma w domu. Czy taka forma jest poprawna – poczekajmy na tata, iść do tata?
Interesującą Pana formę rzeczownika tato ze zdania Taty nie ma w domu odnotowuje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego. Słownik ten daje jednak pierwszeństwo bardziej rozpowszechnionym, częściej używanym, ogólnopolskim formom dopełniacza i biernika lp. taty. Dla jasności dodać należy, że to poufałe określenie ojca występuje w polszczyźnie w dwóch wersjach – tata oraz tato. Myślę, że warto przytoczyć odmianę obu z nich. Formy rzeczownika tata są następujące: lp. M. tata, D. taty, C. tacie, B. tatę, N. tatą, Ms. tacie, W. tato! Wersja tato odmienia się tak: lp. M. tato, D. taty // tata, C. tacie // tatowi (= forma regionalna, wschodnia), B. tatę // tata, N. tatą // tatem, Ms. tacie, W. tato! Formy lm. obu tych wyrazów są rzadko używane, ale brzmię jednakowo: M. tatowie, D. tatów, C. tatom, B. tatów, N. tatami, Ms. tatach, W. tatowie! Można zatem uznać, że w zdaniach Poczekajmy na tata (z biernikiem) czy Idę do tata (z dopełniaczem) formy tata są poprawne, choć zdecydowanie rzadsze.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-10-19
Czy istnieje słowo wzwodzić i tryb rozkazujący od niego wzwódź?
Żaden słownik współczesnej polszczyzny nie odnotowuje czasownika wzwodzić, musiał on jednak kiedyś istnieć, skoro pozostało po nim jedyne znane dziś pokrewne do niego słowo: rzeczownik wzwód, którego wąskiego, ściśle fizjologicznego znaczenia nie muszę chyba przytaczać (Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego wskazuje także, że dawniej rzeczownik wzwód był używany w znaczeniu ‘most zwodzony’). Odpowiednik czasownika wzwodzić istniał już w języku staro-cerkiewno-słowiańskim (jak również prasłowiańskim) w formie dokonanej vъzvesti ‘wznieść (do góry)’ i niedokonanej vъzvoditi ‘wznosić (do góry)’ – były to formy utworzone od czasownika vesti ‘wieść, prowadzić’ za pomocą przyrostka vъz-, wprowadzającego owo znaczenie ‘do góry’, obecnie rzadko używanego, choć znanego jako w(e)z-|| w(e)s- (por. np. podobne formy wznieść, wez-brać i wz-bierać, ws-piąć i wes-pnę). Staro-cerkiewno-słowiańskie vъzvoditi mogło oczywiście tworzyć formę rozkaźnika vъzvodi. Obie podane przez Pana formy czasownika są zatem poprawne, ale niestety współcześnie nie używane, bo nie funkcjonuje już obecnie podstawowy czasownik wzwodzić.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-10-18
Co jest poprawne: on przechwytuje czy on przechwyca?
Czasownik ten ma „dwa oblicza”. Przechwycić nazywa czynność dokonaną i tworzy m.in. syntetyczne (= jednowyrazowe) formy czasu przyszłego (przechwycę, przechwycisz, przechwyci itd.) i przeszłego (przechwyciłem, przechwyciłeś, przechwycił itd.). Przechwytywać nazywa czynność niedokonaną i tworzy właśnie interesujące Panią (Pana) formy czasu teraźniejszego – przechwytuję, przechwytujesz, przechwytuje.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-10-13
Czy można kupić winogron?
Rzeczownik winogrono jest rodzaju nijakiego i jako nazwa owocu używany jest w polszczyźnie zwykle w liczbie mnogiej. Można więc kupić (kogo? co?) winogrona (z biernikiem), ale można też kupić kilogram (kogo? czego?) winogron (z dopełniaczem).
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-10-11
Jak odmieniamy słowo cudzysłów przez przypadki w lp. i lm.?
W liczbie pojedynczej mamy formy: M. cudzysłów, D. cudzysłowu, C. cudzysłowowi, B. cudzysłów, N. cudzysłowem, Ms. cudzysłowie, W. cudzysłowie!, a w liczbie mnogiej: M. cudzysłowy, D. cudzysłowów, C. cudzysłowom, B. cudzysłowy, N. cudzysłowami, Ms. cudzysłowach. W. cudzysłowy!
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-10-10
Jak brzmi dopełniacz lm. od rzeczownika styl w znaczeniu styl pisania, styl prezentacji itp., np. arkusz styli czy stylów w HTML? Czy jest różnica w odmianie styla od łopaty i stylu pisania? Jak widać jest.
Styl pisania czy styl w architekturze w D. lm. przybiera (jedyną aprobowaną) formę stylów, należy więc pisać arkusz stylów. Użytkownicy języka często radzą sobie z homonimami w ten sposób, że odróżniają je fleksyjnie, por. choćby proch – prochu lub procha, zamek – zamku lub zamka. Wyraz styl oznaczający potocznie stylisko (siekiery, łopaty, motyki, młota), czyli ‘drewniany podłużny uchwyt narzędzia ręcznego’ dla odróżnienia od swego bardziej oficjalnego homonimu przyjmuje w D. lm. końcówkę -i.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-06-28
Podczas wykładu z analizy matematycznej pojawił się następujący problem: poprawnie jest rozwiązać tę nierówność czy rozwiązać tą nierówność? Kiedyś obowiązywała zgodność końcówek (np. tę książkę czytam, tą książką się cieszę), ale obecnie nagminne jest w radiu i telewizji tą książkę państwu polecam. Czy ta forma już też jest dopuszczalna?
Forma biernika zaimka wskazującego ta stanowi temat wielu sporów. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego uznaje jednak, że w polszczyźnie pisanej nadal poprawna jest jedynie forma , a wyłącznie w polszczyźnie potocznej, w mówionej odmianie języka, dopuszczalna jest forma .
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-06-28
Jest taki zakład bukmacherski o nazwie TOTO-MIX. Jak się mówi prawidłowo: Idziemy do toto-mix’u czy Idziemy do toto-mix’a?
Przede wszystkim: skoro jest to nazwa, należy ją pisać wielką literą – Toto-mix. Pochodzący z angielskiego wyraz mix ‘mieszanka, połączenie’ przyjmuje w D. lm. końcówkę -u, typową dla rzeczowników nieżywotnych oraz zapożyczonych (por. komiksu, faksu, koksu, seksu, boksu, kompleksu), dlatego także w nazwie złożonej powinna się pojawić forma Toto-mixu, w pisowni z końcówką dołączona bezpośrednio do wyrazu, bez apostrofu. Jako że zasady wyboru końcówek -u oraz -a w dopełniaczu lm. nie są ściśle określone, polszczyźnie potocznej zdarzają się formy z końcówką -a, np. !Toto-mixa, !EMPIK-a, !IMAX-a, ale trudno je uznać za poprawne.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-06-24
Jak mówi się prawidłowo: w biurze jest kilka radii czy radiów, czy jeszcze inaczej?
Rzeczownik radio jest w polszczyźnie odmienny, podobnie zresztą jak studio. Poprawna forma D. lm. teoretycznie powinna brzmieć radiów, analogicznie do studiów, jest jednak w praktyce rzadko używana, ponieważ użytkownicy języka jej unikają i stosują omówienia typu kilka radioodbiorników, kilka odbiorników radiowych, a w innym znaczeniu także kilka rozgłośni radiowych, kilka stacji radiowych.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-06-18
W mianowniku liczby mnogiej: postaci czy postacie?
Obie formy są uznawane za poprawne, ale w połączeniach z liczebnikami dopuszczalna jest tylko jedna z nich, np. dwie, trzy, cztery postacie, a nie postaci, por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-06-02
Jaka jest poprawna odmiana słowa wycofać w pierwszej osobie liczby pojedynczej: ja wycofię czy ja wycofam? Proszę o fachowe i profesjonalne uzasadnienie poprawnej formy celem przedłożenia pewnej kobiecie. Pozdrawiam, Łukasz.
Czasownik wycofać się ma następujące formy w odmianie: wycofam się, wycofasz się, wycofa się, wycofamy się, wycofacie się, wycofają się. Odmieniamy go zgodnie ze wzorem koniugacji III, czyli tak, jak czasownik czytać. Błędne formy odmiany tego czasownika (podobnie czasowników: trzymać, zatrzymać się) powstają, gdy ktoś chce go odmieniać według koniugacji I, czyli z końcówkami: -ę, -esz, -e, -emy, -ecie, -ą. Można takie formy usłyszeć w potocznej komunikacji, ale są one niepoprawne i nieakceptowane.
Romualda Piętkowa
Odmiana2004-05-24
Która forma jest poprawna – patrzyłem czy patrzałem?
Obie formy są poprawne i bywają stosowane wymiennie. Słowniki przy czasowniku patrzyć umieszczają odsyłacz do patrzeć. W bezokoliczniku częstsza jest forma patrzeć, ale w formach czasu przeszłego częściej mówi się patrzyłem.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-17
Czy istnieje liczba mnoga rzeczownika krew?
Część współczesnych słowników języka polskiego podaje, że rzeczownik krew nie odmienia się w liczbie mnogiej (np. „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza, „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego). Część publikacji – jak „Słownik fleksyjny języka polskiego” czy „Wielki słownik języka polskiego PAN” (www.wsjp.pl) – podaje jednak zestaw form odmiany w obu liczbach:

liczba pojedyncza

M. krew
D. krwi
C. krwi
B. krew
N. krwią
Ms. krwi
W. krwi

liczba mnoga

M. krwie
D. krwi
C. krwiom
B. krwie
N. krwiami
Ms. krwiach
W. krwie

Warto dodać, że formy liczby mnogiej, które są w słownikach odnotowywane dopiero od niedawna, są raczej rzadko używane, zwykle bowiem mówi się o krwi jako o substancji.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-13
Jak brzmi celownik liczby pojedynczej rzeczownika dzień?
Celownikowa forma lp. rzeczownika dzień to dniowi, nie: dniu (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Może się ona wdawać dziwna, ale wynika to jedynie z tego, że jest rzadko stosowana.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-09
Jakie są powody nieakceptowania form typu włanczać, podłanczać itd.?
W języku polskim przeciwstawienie: jednokrotność – wielokrotność czynności powinno być sygnalizowane tylko przez oboczność (wymianę) przyrostków tematycznych czasownika -y- : -a-, np. dołączyćdołączać; przełączyćprzełączać; rozłączyćrozłączać; włączyć – włączać. Uzupełnienie tej oboczności dodatkową wymianą tematyczną -ą- : -an- jest uznawane za rażący i nagminnie powtarzający się błąd (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego). Prof. Jan Miodek w Słowniku Ojczyzny polszczyzny stwierdza, że wystarczającym argumentem przeciwko błędnym formom jest ortografia, ponieważ w polszczyźnie nie istnieje litera mogąca być nosowym odpowiednikiem a, litera ą zaś oznacza nosowe o. Słownik wyrazów kłopotliwych M. Bańki jako źródło tego błędu podaje fałszywe analogie – powiązane z wymową (np. dokonane wykończyć i niedokonane wykańczać) lub z wymianą samogłosek w innych czasownikach (np. przekroczyćprzekraczać, przerobić – przerabiać itp.).
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-08
Jak odmieniamy słowo wieczór przez przypadki?
Wieczór to rzeczownik rodzaju męskiego odmieniający się przez przypadki i liczby, jak zresztą większość rzeczowników w polszczyźnie. Nasz język bowiem należy do języków fleksyjnych, a to znaczy, iż podstawowym środkiem tworzenia form gramatycznych są tzw. końcówki. Odmiana wyrazu wieczór wygląda następująco: lp. M. wieczór, D. wieczora // wieczoru, C. wieczorowi, B. wieczór, N. wieczorem, Ms. wieczorze, W. wieczorze!; lm. M. wieczory, D. wieczorów, C. wieczorom, B. wieczory, N. wieczorami, Ms. wieczorach, W. wieczory! Problematyczną pozostaje jedynie forma dopełniaczowa liczby pojedynczej. Z pomocą przychodzi tu jednak semantyka. Otóż współcześnie możemy mówić o takich znaczeniach wyrazu wieczór: 1) ‘koniec dnia’ oraz 2) ‘impreza towarzyska, artystyczna’. W pierwszym z podanych znaczeń dopuszczalne są obydwie formy – wieczora // wieczoru. W drugim znaczeniu za poprawną uznaje się tylko postać wieczoru (Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego).
Joanna Przyklenk
Odmiana2004-05-05
Prasa pisze że Jerzy Stuhr w Shreku użycza głosu Osłowi. A nie powinno być Osłu?
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego w celowniku lp. pierwszeństwo daje formie osłu, a osłowi przytacza jako formę rzadką. Na odmianę rzeczownika osioł zwraca także uwagę M. Bańko w Słowniku wyrazów kłopotliwych – obie wymienione wyżej formy uznaje za poprawne, dodaje jednak, że osłu odnosi się zazwyczaj do zwierzęcia, osłowi zaś dotyczyć może np. leniwego ucznia. W przypadku Osła z filmu Shrek zupełnie naturalne wydaje się zatem używanie formy odmiany typowej raczej dla określania istot ludzkich – filmowy Osioł jest wszak bardzo ludzki!
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-05
Która forma jest poprawna – wegetarianinami czy wegetarianami?
Poprawna jest z pewnością forma wegetarianami. Przyrostek -anin, tworzący m.in. nazwy zwolenników jakichś poglądów, w pełnej postaci występuje tylko w formach liczby pojedynczej, a w liczbie mnogiej jest skrócony do -an. Rzeczownik wegetarianin ma zatem następujące formy odmiany: lp. M. wegetarianin, D. wegetarianina, C. wegetarianinowi, B. wegetarianina, N. wegetarianinem, Ms. wegetarianinie, W. wegetarianinie; lm. M. wegetarianie, D. wegetarianów lub wegetarian, C. wegetarianom, B. wegetarianów lub wegetarian, N. wegetarianami, Ms. wegetarianach, W. wegetarianie (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza).
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-05-03
Proszę o rozstrzygnięcie: znajdować się w obszarze skrajnych procent próby, znajdować się w obszarze skrajnych procentów próby, także opcja z podaniem wartości, np. 5%.
Nie jest mi znany kontekst, z którego wyjęto cytat, ale wydaje mi się, że warto dokładnie podać, jakich wartości dotyczy ów skrajny obszar. W polszczyźnie przyjęło się stosować bezkońcówkową formę procent w połączeniu z liczebnikami oznaczającymi całości w mianowniku, dopełniaczu i bierniku. W Pani przykładzie niewątpliwie jest wymagane użycie dopełniacza, zatem proponowałabym wersję znajdować się w obszarze skrajnych pięciu procent próby, o ile w tym przypadku można w ogóle mówić o obszarze! Może w znaczeniu matematycznym – obszar ‘zbiór otwarty i spójny’? Jako polonistka pozostawiam jednak tę kwestię Pani ocenie.
Katarzyna Wyrwas
Odmiana2004-04-29
Mamy tu małą sprzeczkę na temat formy słowa biuro w celowniku. Jak powinniśmy mówić: Dziękuję Biuru czy Dziękuję Biurze?
Spór można łatwo zażegnać. Z czasownikiem dziękować rzeczownik nijaki biuro rzeczywiście łączy się w celowniku, a zatem - dziękuję biuru! Może wygląda to nieco dziwnie, ale wyłącznie dlatego, że forma celownikowa jest rzadko używana, podobnie jak dobru. Biurze zaś to miejscownik. Gdyby miał to być celownik, oznaczałoby to niewątpliwie, że mianownik rzeczownika brzmi !ta biura (w rodzaju żeńskim) ;-). Biuro odmienia się następująco: lp. M. biuro, D. biura, C. biuru, B. biuro, N. biurem, Ms. biurze, W. biuro; lm. M. biura, D. biur, C. biurom, B. biura, N. biurami, Ms. biurach, W. biura.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17