Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Ortografia2007-06-29
Jestem pielęgniarką. W swojej pracy często używam słowa nieubezpieczony, które odnosi się do osoby, która nie posiada ubezpieczenia. Część moich koleżanek pisze to słowo rozdzielnie, a część razem. Nie potrafię udowodnić im dlaczego należy to słowo pisać razem, dlatego zwracam się do Państwa z gorącą prośbą o pomoc.
Szanowna Pani! We współczesnej polszczyźnie, zgodnie z obowiązującą normą językową imiesłowy przymiotnikowe (na -ący, -ony, -ny, -ty) piszemy łącznie z partykułą nie. Zwracamy wówczas uwagę na przymiotnikowy charakter tego imiesłowu. Wydaje mi się, że w dokumentacji medycznej należy zastosować tę właśnie regułę, jako że bycie nieubezpieczonym określa tutaj pewną cechę rejestrowanej osoby. Istnieje także możliwość pisania rozłącznie nie z imiesłowem. Ma to miejsce głównie na polu składni, gdy wyraźnie negujemy jakiś fakt o charakterze czasownikowym, wyrażony za pomocą imiesłowu. Składnia blokuje nam tę możliwość dla (nie-)ubezpieczonego, gdyż ktoś albo jest nieubezpieczony albo nie jest ubezpieczony. Ale już na przykład dla imiesłowu używany może istnieć nieużywany - taki, którego nikt nie używał (Kupiłem po okazyjnej cenie nieużywany samochód), jak również nie używany - jako wyrazista negacja faktu bycia używanym (Chcę kupić samochód, ale nie używany, tylko nowy).
Radosław Miszak
Pisownia rozdzielna partykuły przeczącej nie z imiesłowami nie jest w polszczyźnie zabroniona (przynajmniej na razie). Faktem jest tylko, że od 9 grudnia 1997 r. zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk partykułę ową z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi powinno się pisać zawsze łącznie, bez względu na znaczenie, tzn. z imiesłowem użytym zarówno w znaczeniu przymiotnikowym, jak i w znaczeniu czasownikowym, i to jest zmiana upraszczająca polską skomplikowaną ortografię, która pozwoli wielu nieświadomym zawiłości gramatycznych osobom na komfort bycia poprawnym. Pisownia łączna nie z imiesłowami jest wersją zalecaną i lansowaną, jako że po okresie przejściowym obowiązywania zmienionej reguły stanie się zapewne jedyną obowiązującą wersją (np. korektorzy w wydawnictwach konsekwentnie poprawiają wszystkie przypadki rozdzielnej pisowni). Faktem jest jednak również i to, że dawna reguła nie straciła mocy i jeżeli obecnie piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, dopuszcza się świadomą rozłączną pisownię partykuły nie (Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. Edwarda Polańskiego, reguła 168). Prof. Walery Pisarek traktuje tak umotywowaną pisownię rozdzielną jako przejaw wyższej świadomości językowej, którą widocznie mają Pani koleżanki walczące o zapis rozdzielny. Ostatecznie zatem wypada wygłosić niezbyt popularny sąd, że oba warianty pisowni są obecnie poprawne (niezbyt popularny, bo użytkownicy polszczyzny zwykle wolą, aby dopuszczalna była tylko jedna wersja poprawna). Podany przez Panią przykład nieubezpieczony można rozumieć „przymiotnikowo” jako określenie cech pacjenta (‘pacjent - jaki?’), można się tu również dopatrywać zanegowanej czynności i rozmieć go „czasownikowo” – (‘pacjent, który się nie ubezpieczył’). Opinie Rady Języka Polskiego na ten temat można znaleźć także na stronach: http://www.rjp.pl/?mod=oip&type=inne&id=214&letter= oraz http://www.rjp.pl/?mod=oip&type=inne&id=314&letter=. Gratuluję Pani i Koleżankom „językowej czujności” – oby więcej osób tak żywo interesowało się polszczyzną!
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-29
Proszę o poradę dotyczącą pisowni łącznej lub rozdzielnej z nie słowa nieumieszczanie, np. w zdaniu: Proszę o nieumieszczanie plakatów na przystankach!
Nie z rzeczownikami w polszczyźnie piszemy łącznie (zob. Wielki słownik ortograficzny). Umieszczanie jest niewątpliwie rzeczownikiem, a zatem jedyna poprawna pisownia to nieumieszczanie.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-29
Chciałam zapytać, jak należy pisać słowa: nienadesłania (w kontekście nienadesłania w terminie dokumentacji) oraz niewyrzucanie (np. śmieci) i czy traktujemy je jako czasowniki czy imiesłowy? Jeśli imiesłowy, to jakie?
Formy te zostały utworzone od odpowiednich czasowników za pomocą przyrostka -anie. Pod względem słowotwórczym należą do grupy zwanej nazwami czynności, dlatego mogą się mylić z czasownikami. Wyrazy typu nienadesłanie, niewyrzucanie nie są ani imiesłowami, ani czasownikami, lecz rzeczownikami (odpowiadają na pytanie co? i odmieniają się przez przypadki). Rzeczowniki piszemy łącznie z partykułą przeczącą nie (zob. Wielki słownik ortograficzny).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-27
Mam wątpliwość co do pisowni wyrazu święty w następującym kontekście: chodzi o tytuł książki Żywoty świętych, ale w tej szczególnej sytuacji, gdy mam na myśli konkretnych ŚWIĘTYCH, naszych ŚWIĘTYCH, np. patronów kościoła, powiedzmy Kosmę i Damiana. Moją intencją jest podkreślenie, że wyraz święci jest substytutem ich imion własnych. Czy wówczas poprawny będzie zapis Żywoty Świętych (drugi wyraz dużą literą)? Tak napisałam, ale spotkałam się z krytyką. Może moja intencja była słabo czytelna? A może jest jakaś żelazna zasada, która rozstrzyga jednoznacznie, jak to ma być poprawnie zapisane: albo świętych, albo Świętych.
W istocie wydaje się, że Pani intencja w zaproponowanym zapisie nie jest zbyt czytelna. Zapisem tytułu rządzą precyzyjne zasady, w myśl których taki zapis jest błędny. Wielką literą piszemy wprawdzie nazwy własne osób świętych (także rzeczowniki będące składnikami indywidualizującymi w nazwie wielowyrazowej, np. Święty Jan Ewangelista, Święty Paweł Apostoł), ale wtedy gdy połączone są z konkretnym imieniem świętego. Zauważmy ponadto, że przymiotnik święty zapisujemy wielką literą tylko wtedy, gdy występuje w postaci pełnej, nie zaś skróconej. Jeżeli używamy skrótu, zapisujemy go małą literą, np.: św. Jan Ewangelista, św. Paweł Apostoł.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2007-06-27
Jak jest obowiązująca pisownia tytułów książek?
W tytułach książek wielką literą piszemy jedynie pierwszy wyraz, chyba że inne są nazwami własnymi, np. Słownik poprawnej polszczyzny, Słownik języka polskiego, Encyklopedia powszechna, Ziemia obiecana, Ogniem i mieczem, Nigdy w życiu, Ja wam pokażę, Sto lat samotności, Kronika zapowiedzianej śmierci, ale: Pan Wołodyjowski, Magiczny urok Narnii, Rodzina Połanieckich, Przygody pana Bazylka, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa itp. (Zob. Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN, reguła 73).
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-26
Jak piszemy: umowa na czas nieokreślony czy nie określony, nie licenjonowane oprogramowanie czy nielicenjonowane oprogramowanie? Czy łączna pisownia nie z imiesłowami przymiotnikowymi jest jedynie obowiązującą regułą, czy też można pisać oddzielnie, jeżeli wyczuwamy czasownikowy charakter określenia?
Od 9 grudnia 1997 r. zgodnie z uchwałą Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi czynnymi i biernymi piszemy zawsze łącznie, bez względu na znaczenie, tzn. z imiesłowem użytym zarówno w znaczeniu przymiotnikowym, jak i w znaczeniu czasownikowym. Wyjątkowo rozłącznie należy pisać partykułę nie w wyraźnych przeciwstawieniach, jak np. nie pijący, ale jedzący, nie naruszony, ale całkowicie zniszczony, a także w strukturach przeczących, takich jak ani nie kochający, ani nie kochany (w takich przypadkach nie pisze się rozdzielnie nawet z przymiotnikami, np. nie czerwony, ale zielony). Jeżeli piszącemu szczególnie zależy na podkreśleniu czynnościowego („czasownikowego”) charakteru znaczenia zaprzeczanego imiesłowu, dopuszcza się świadomą rozłączną pisownię partykuły nie (zob. Wielki słownik ortograficzny, reguła 168). Podany przez Panią przykład nazwy umowy starsze dokumenty notują w pisowni rozdzielnej, a w świetle nowych zasad ortografii zalecana jest pisownia łączna – umowa na czas nieokreślony, podobnie nielicenjonowane oprogramowanie.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-26
Jak można napisać wyraz ośmioletni - czy można też pisać przy użyciu cyfry? Jeśli tak, to jak jest poprawienie: 8-letni? O godzinie siedemnastej czy można też o godz. 17-stej? Czy takie zapisy z cyframi są poprawne?
Jeśli chcemy wyraz złożony zapisać za pomocą cyfry, to poprawną formą jest zapis z łącznikiem, np. 8-letni, XIX-wieczny, 83-letnia, 40-lecie. Niepoprawny (choć niestety często spotykany) jest natomiast zapis !17-stej, ponieważ po cyfrach nie wolno dopisywać żadnych elementów fleksyjnych, czyli żadnych końcówek czy pseudokońcówek.
Katarzyna Wyrwas
Wymowa2007-06-22
Czy poprawna jest wymowa „w romantyźmie”?
Formy miejscownika liczby pojedynczej wyrazów zakończonych na -yzm można wymawiać dwojako, a zatem [romantyźm’je] lub [romantyzm’je], [katolicyźm’je] lub [katolicyzm’je], [stoicyźm’je] lub [stoicyzm’je] etc. Słowniki podają obie wersje wymowy, ponieważ obie są w użyciu, jednak Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego wskazuje (czy słusznie?), że wymowa „twarda” [romantyzmie] miałaby być obecnie rzadsza. Przedwojenny Słownik ortoepiczny Stanisława Szobera (1938) wymieniał wyłącznie postacie z twardym z. W naszych czasach z punktu widzenia fonetycznego forma z miękką spółgłoską ź jest rezultatem naturalnego w polskiej fonetyce upodobnienia głosek pod względem miękkości, ponieważ po ź znajduje się zmiękczona przez j głoska m’, a w polszczyźnie grupy spółgłoskowe wymawia się w zasadzie w sposób jednolity. Wymowę [romantyźm’je] uznaje się za typową realizację fonetyczną wymienionych wcześniej form, zaś wymowa ortograficzna [romantyzm’je] bywa obecnie odbierana jako przejaw hiperpoprawności, jako wymowa pretensjonalna. Jako polonistka sama wymawiam [romantyźm’je] i taką też wymowę polecam.
Katarzyna Wyrwas
Ortografia2007-06-21
Która forma jest poprawna: Tata przebrał się za świętego mikołaja, Tata przebrał się za świętego Mikołaja, Tata przebrał się za Świętego Mikołaja?
Jeśli mamy na myśli biskupa, napiszemy: Tata przebrał się za Świętego Mikołaja lub też Tata przebrał się za św. Mikołaja, jeśli natomiast chodzi nam o „rozdawacza” prezentów (krasnoluda) to poprawną pisownią jest św. mikołaj, a zatem: Tata przebrał się za świętego mikołaja.
Aldona Skudrzyk

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12