Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Etymologia2004-12-09
Skąd mamy w polszczyźnie wyraz prysznic?
Prysznic to eponim, czyli wyraz pochodzący od nazwy własnej – nazwiska wynalazcy tego urządzenia, Vincenza Priessnittza, który był twórcą nowoczesnego wodolecznictwa (zob. W. Kopaliński Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Skąd się wzięły nazwy Trzebnica i Trzciniec?
Trzebnica pochodzi od czasownika trzebić ‘karczować (las)’ z przyrostkiem –nica. Pierwotnie oznaczała osadę powstałą na miejscu wykarczowanego lasu. Trzciniec to nazwa utworzona od rzeczownika trzcina za pomocą przyrostka -ec.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jaka jest etymologia słowa chuć?
Chuć (podobnie jak pokrewne do niego chęć) pochodzi od prasłowiańskiej formy *xutь, a w polszczyźnie jest bohemizmem, czyli wyrazem pochodzenia czeskiego (por. czeskie chut’ ‘smak, posmak, apetyt, chęć’, choćby w wyrażeniu dobrou chut’ ‘smacznego’, a także przymiotnik chutný ‘smaczny, apetyczny’). Chuć od XV do XVII wieku używane było jako słowo neutralne znaczeniowo, oznaczające ‘smak, apetyt, chęć’ (por. u M. Reja z chucią znosić ‘znosić chętnie’, z chuci ‘chętnie’). Znaczenie pejoratywne ‘zmysłowe pożądanie, żądza’ pojawiło się w XVIII-XIX wieku, kiedy to – jak pisze A. Brückner – chuć »ograniczono do złej chęci« (por. A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego, A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jakie jest pochodzenie nazwy Oława?
Oława, utworzona za pomocą przyrostka -awa, jest zaliczana do grupy nazw wodnych z indoeuropejskim rdzeniem *el-, *ol- o znaczeniu ‘płynąć, ciec’. Nazwa miasta pochodzi od nazwy rzeki.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jaka jest etymologia wyrazu żądza?
Żądza pochodzi od prasłowiańskiego czasownika *žędati ‘pragnąć’, który tworzył także pochodny rzeczownik *žęžda ‘żądza, pragnienie’ (oba w znaczeniu neutralnym). Dawne neutralne znaczenie polskiego rzeczownika żądza ‘to, czego ktoś żąda od innych, żądanie’ zaświadczone jest jeszcze np. w pismach historycznych A. Naruszewicza z końca XVIII wieku, por.: Wypełnił Gniewomir żądzę królewską i z całym ludem swoim sakrament przyjął. Źródła literackie Słownika języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego wskazują, że degradacja znaczeniowa (pogorszenie znaczenia) tego rzeczownika dokonywała się od połowy XIX wieku, kiedy to wyraz żądza zaczyna być używany w znaczeniu o nacechowaniu negatywnym ‘pożądanie zmysłowe’ (por. np. zwierzęca żądza). Znaczenie nieseksualne, choć także z odcieniem pejoratywnym, zachowują (notowane przez słowniki jako książkowe) połączenia typu żądza czegoś (władzy, bogactwa, przygód, sławy) w znaczeniu ‘silne, gwałtowne pragnienie czego’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jakie jest pochodzenie nazwy miejscowej Oleśnica na Dolnym Śląsku?
Oleśnica, o pierwotnym brzmieniu Olesznica, pochodzi od wyrazu olcha, czyli nazwy krzewu lub drzewa, do którego dodano przyrostek -nica.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Skąd się wzięła nazwa Żmigród?
Nazwa Żmigród w XII wieku brzmiała Zwnigrod, w czym etymolodzy dopatrują się staropolskiego czasownika zwnieć ‘dzwonić, dźwięczeć’. Jak pisze Maria Malec (w Słowniku etymologicznym nazw geograficznych Polski), nazwa ta mogła określać gród obronny, w którym dzwoniono na wypadek zagrożenia przez wrogów. Jako że zbitka spółgłosek zwn była zbyt trudna do wymówienia, uległa przekształceniu na zm, a następnie - w wyniku skojarzenia nazwy z wyrazem żmija – kolejnej zmianie na żm.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jaka jest etymologia nazwy Ślęża?
Ślęża jest nazwą utworzoną prawdopodobnie od prasłowiańskiego rdzenia *slęg- oznaczającego ‘wilgotny, mokry’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-09
Jaka jest etymologia słowa dolegliwość?
Rzeczownik dolegliwość pozostaje w ścisłym związku etymologicznym z czasownikiem leżeć, który jest wyrazem rodzimym, ogólnosłowiańskim, kontynuującym prasłowiańską postać *ležati i praindoeuropejską *legh- (dla porównania: niemieckie liegen ‘leżeć’; greckie léechos ‘łoże’; łacińskie lectus 'łoże’). Praindoeuropejski morfem *legh- jest także kontynuowany przez prasłowiański czasownik *legti i polski lec (XIV w.) oraz pochodny od niego legnąć (XVI w.). Między lec a leżeć istniała początkowo następująca różnica znaczeniowa: otóż lec był tzw. czasownikiem inchoatywnym, czyli nazywał początkowe stadium czynności nazywanej drugim czasownikiem, czyli ‘położyć się’. Od XVI wieku obecny jest również w polszczyźnie leksem legać (prasłowiański *lĕgati), pierwotnie będący czasownikiem wielokrotnym od lec. Oba te czasowniki dały podstawę licznym formacjom prefiksalnym, m.in. czasownikowi dolegać. Wyraz ten, obecny w polszczyźnie od XVI wieku, znaczył początkowo ‘przylegać ściśle, za mocno, uwierając, sprawiając ból’ i był formą imperfektum od dolec (*do-leg-ti). Z kolei czasownik dolegać stał się bazą dla przymiotnika dolegliwy, używanego np. na określenie bólu. Od tego wyrazu za pomocą sufiksu -ość utworzony został rzeczownik dolegliwość. Warto przypomnieć, iż do omawianej rodziny etymologicznej należą również: nocleg, legowisko, nalegać, przylegać, zalegać, rozległy, polec, poległy, przyległy czy zaległości.
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-12-09
Jaka jest etymologia wyrazu baba?
Rzeczownik baba wywodzi się od ogólnosłowiańskiej formy *baba, a zatem wyraz ów nie zmienił swej postaci, choć przeszedł zasadnicze zmiany w zakresie znaczenia. Początkowo słowem tym określano ‘wiedźmę, znachorkę zamawiającą choroby i pomagającą przy porodach’. Z biegiem czasu sens omawianego leksemu wzbogacił się o znaczenie: ‘stara kobieta, staruszka’, co zapoczątkowało jego funkcjonowanie na gruncie relacji rodzinnych – ‘matka ojca lub matki’ (XIV-XVII wiek). Dziś na określenie relacji pokrewieństwa wykorzystujemy zdrobnienie babka, zwykle jeszcze spieszczane do postaci babcia. Wyrazem baba posługujemy się również na określenie kobiety, zwłaszcza niemłodej i ubogiej (przeciwieństwo – pani). Nie można też zapomnieć o smacznej babie / babce, czyli o okrągłym placku świątecznym!
Joanna Przyklenk
Etymologia2004-12-09
Jakie jest etymologiczne znaczenie słowa ciekawy?
Przymiotnik ciekawy wywodzi się z czasownika ciekać (prasłowiańskie *těkati) oznaczającego ‘szybko biec, pędzić, gnać’, a miał więc znaczenie ‘szybko biegnący, chyży, rączy’ (kiedyś można było powiedzieć np. tchórz ma nogi ciekawe = ‘szybkie’, ciekawy czas ‘czas szybko upływający’, można było ciekawym nazwać także dobrze węszącego, tropiącego albo goniącego psa myśliwskiego). Słowa tego zaczęto jednak stopniowo od XVIII wieku używać w znaczeniu nieco zmodyfikowanym ‘szybki, porywczy, popędliwy’ (np. w postępkach swoich zawsze by ciekawy), następnie zaś w znaczeniu ‘bystry, przenikliwy’, z którego powstało znaczenie już nam bliższe – ‘dociekliwy, chcący coś wiedzieć’ oraz ‘interesujący’ (por. D. Buttler Rozwój semantyczny wyrazów polskich, A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego, A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-12-02
Jaka jest etymologia słowa Murzyn i kiedy ono powstało?
Wyraz Murzyn jest w języku polskim zapożyczeniem używanym od XIV wieku. Powstał od łacińskiego przymiotnika maurus, który znaczył ‘czarny’, stąd w pewnym okresie funkcjonował rzeczownik maur oznaczający człowieka o czarnej, także o ciemnej skórze (np. w okresie romantyzmu Maurami często określano Arabów). Na skutek pewnych zmian fonetycznych w rdzeniu i po dodaniu przyrostka -yn powstał wyraz Murzyn, który ma podobną formę także w innych językach słowiańskich.
Mirosława Siuciak
Etymologia2004-12-02
Proszę o etymologię słowa przekonać.
Czasownik przekonać ma z historycznego punktu widzenia dość przejrzystą strukturę. Powstał przez dodanie przedrostka prze- do czasownika konać, który pierwotnie znaczył ‘kończyć, doprowadzać do końca’; miał też drugie znaczenie ‘czynić, działać’. Można było od tego wyrazu tworzyć nowe czasowniki z różnymi przedrostkami, np.: wykonać, dokonać, przekonać, pokonać, skonać. Wraz z rozwojem polszczyzny znaczenie podstawowego dla tej grupy czasownika konać zaczęło się oddalać od znaczeń wyrazów od niego utworzonych. Słowo konać zawęziło znaczenie do sytuacji ‘kończyć życie’ - czyli stało się synonimiczne do umierać; znaczenie to ma także odpowiednik dokonany – skonać. Natomiast pozostałe czasowniki z tej grupy są raczej związane ze znaczeniem ‘czynić, działać’, np. dokonać czegoś ‘zrobić coś, osiągnąć’, pokonać ‘zwyciężyć kogoś poprzez działanie’. Czasownik przekonać także wiąże się z tym pierwotnym znaczeniem – ‘nakłonić kogoś do swoich racji poprzez odpowiednie działanie’. We współczesnej polszczyźnie wyraz ten jest już niepodzielny słowotwórczo, ponieważ podstawa konać utraciła swoje pierwotne znaczenie czynnościowe.
Mirosława Siuciak
Etymologia2004-11-30
Jaka jest etymologia słowa koniak?
Rzeczownik koniak jest używany w polszczyźnie od 2. połowy XIX wieku. Słowo to zapożyczyliśmy z języka francuskiego, w którym używane jest od 1. połowy XIX wieku i pochodzi od nazwy miejscowej Cognac (por. A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-30
Jaka jest etymologia słowa Częstochowa?
Nazwa Częstochowa była niegdyś przymiotnikiem, co potwierdza np. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski Marii Malec. Nazwa ta została utworzona od imienia Częstoch przyrostkiem dzierżawczym -owa, jednak – jak wiele miejscowych nazw dzierżawczych (por. Piotrków, Lublin, Poznań) – zatraciła przymiotnikowy charakter i współcześnie jest rzeczownikiem.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-26
Jaka jest etymologia słowa wziąć?
Czasownik wziąć (por. staro-cerkiewno-słowiańską formę vъzęti) pochodzi od istniejącego już w języku prasłowiańskim czasownika *jęti lub – jak chcą niektórzy badacze – *ęti o pierwotnym znaczeniu ‘brać, chwytać, jąć’ z przedrostkiem wz-, prasłowiańskie *vъz-.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-23
Jaka jest etymologia słowa seks?
Rzeczownik seks pojawia się w polszczyźnie dopiero w XX wieku. Jak notuje Słownik języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego z lat 1958-1962, wyraz ten zapożyczono z języka francuskiego – od rzeczownika sexe ‘płeć’ i najpierw (np. około 1948 roku) używano w znaczeniu ‘płeć, atrakcyjność pod względem płciowym’. W językach Europy zachodniej wyrazy typu sexe (francuski) oraz sex (angielski) pochodzą od łacińskiego sexus ‘bycie mężczyzną lub kobietą; płeć, rodzaj’ oraz secus, prawdopodobnie powiązany z secāre ‘dzielić’. W języku angielskim wyraz sex jest znany od około 1380 roku w znaczeniu ‘mężczyźni lub kobiety zbiorowo (płeć)’, a znaczenie ‘cecha bycia mężczyzną lub kobietą’ jest zaświadczone w tym języku od 1526 roku i oznacza rozróżnienie między obiema płciami. Znaczenie ‘aktywność seksualna’ notowane jest w angielszczyźnie amerykańskiej dopiero od 1918 roku, a znaczenie ‘zbliżenie, współżycie płciowe’ od roku 1929. Rzeczownik sex jest zatem traktowany jako potoczny skrót od wyrażenia sexual intercourse ‘obcowanie płciowe’. (zob. Chambers Dictionary of Etymology, Merriam-Webster’s Dictionary, The American Heritage Dictionary of the English Language, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-22
Jakie jest pochodzenie słowa rower?
Rzeczownik rower to eponim, czyli wyraz pochodzący od nazwy własnej – brytyjskiej firmy Rover, która pod koniec XIX wieku rozpoczęła taśmową produkcję rowerów. Angielski wyraz rover oznacza ‘wędrowca, włóczęgę’ (zob. W. Kopaliński Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-22
Proszę o podanie mi etymologii słowa gołąbki z gastronomi. Skąd wzięła się akurat nazwa nawiązująca do gołębi?
Jak pisze F. Sławski w Słowniku etymologicznym języka polskiego, nazwy zwierząt i ptaków są w językach słowiańskich nierzadko wykorzystywane do nazywania pieczywa i potraw, zwłaszcza obrzędowych (por. byczek ‘kukiełka wypiekana na wesela’, gąska ‘rodzaj ciasta’ i in.). Nazwa gołąbki (zdrobnienie od gołąb) oznaczająca ‘potrawę z kaszy i siekanego mięsa zawijaną w liście kapusty’ jest prawdopodobnie zapożyczona z ukraińskiego hołubci (stanowi kalkę językową) i znana jest w polszczyźnie od XIX wieku. Nazwa tej potrawy występuje również w podobnej formie w innych językach, por. ruskie hołubci (A. Brückner Słownik etymologiczny języka polskiego) i rosyjskie gołubcý; podobne formy nazywają także inne potrawy, np. serbskie i chorwackie dialektalne golubići ‘rodzaj klusek’ i bułgarskie gъlъbnik ‘rodzaj obrzędowego chleba’.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2004-11-22
Skąd pochodzi nazwa wsi Lubin w woj. zachodniopomorskim? Czy ta nazwa ma coś wspólnego z nazwą miasta Lubin koło Legnicy?
S. Rospond w Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL wymienia kilka pokrewnych etymologicznie nazw miejscowych Lubin (na Nizinie Śląskiej, koło Kościana, Wolina oraz Gryfic). Lubin (na Śląsku) jest nazwą dzierżawczą znaną już od XIII wieku. Pochodzi od imienia Luba, do którego dodano przyrostek -in oznaczający posiadanie. Luba z kolei to skrót od złożonego imienia Lubomir. Z zapisu S. Rosponda wynika, że zapewne wszystkie Lubiny miały ten sam rodowód.
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16