Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Frazeologia2004-11-04
Jakie są związki frazeologiczne do słowa przyjaźń?
Przyjaźń łączy, wiąże kogoś z kimś, mówimy wszak o węzłach przyjaźni. Przyjaźnią można kogoś darzyć, można mu ją okazać lub przysiąc i oczywiście dobrze jest komuś przyjaźni dochować. Najlepiej, jeśli przyjaźń jest przyjaźnią do grobowej deski. Wszystkie te powiązania rzeczownika przyjaźń można znaleźć np. w Słowniku języka polskiego PWN pod red. M. Szymczaka.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-10-27
Co oznacza kainowe znamię?
Kainowe piętno – bo w takiej właśnie formie odnotują go słowniki – to związek frazeologiczny pochodzący ze Starego Testamentu. Oznacza ‘piętno, znamię zbrodniarza, mordercy, bratobójcy, zabójcy brata albo rodaka’ (zob. np. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza), biblijny Kain zabił bowiem swego brata Abla z zazdrości o miłość Boga, za co Bóg napiętnował go znamieniem na czole, aby nikt go nie zabił. W literaturze polskiej mamy także do czynienia z piętnem zabójcy – w dramacie Juliusza Słowackiego tytułowa Balladyna, zabójczyni siostry, miała na czole niezmywalne znamię.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-10-11
Co oznacza związek frazeologiczny Uczta Baltazara?
Według Biblii podczas wielkiej uczty urządzonej przez Baltazara, władcę Babilonii, posłużono się naczyniami sakralnymi zrabowanymi ze świątyni w Jerozolimie – wtedy też ukazał się napis zapowiadający upadek Baltazara. Związek frazeologiczny uczta Baltazara to wyrażenie książkowe oznaczające wystawne przyjęcie odbywające się w przededniu jakichś tragicznych wydarzeń, świadczące o przeczuwanym nieszczęściu (zob. Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza). We frazeologizmie tym wyraz uczta należy napisać małą literą.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-07-01
Skąd wzięło się określenie biały kruk?
Biały kruk to stały związek frazeologiczny oznaczający rzecz unikatową, rzadką, osobliwą, a stosowany głównie w bibliotekarstwie w odniesieniu do rzadkich, cennych, książek, zwykle starodruków. Jak wiadomo, kruki mają czarne upierzenie, a zatem to metaforyczne i oksymoroniczne określenie ukazuje pewnie wiarę w istnienie rzadkich, nietypowych okazów. W literaturze dotyczącej przysłów znaleźć można także inną genezę tego wyrażenia, powiązaną z domniemaną długowiecznością kruka, której dają wyraz wierzenia wielu narodów w starożytności i średniowieczu. Julian Krzyżanowski przypomina tu uwagi żyjącego w XVI wieku Konrada Gesnera o skandynawskich białych krukach, których kolor może być wynikiem oddziaływania mrozów. Echa tych wierzeń można widzieć w Panu Tadeuszu, gdzie wśród stworzeń szukających schronienia w głębiach puszczy wymienia się także posiwiałego ze starości kruka (zob. J. Krzyżanowski: Mądrej głowie dość dwie słowie. T. 2. Dwie nowe centurie przysłów polskich. Warszawa 1960, s. 145-146).
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-06-29
Nie mogę nigdzie znaleźć informacji, czy bardzo popularne zwroty jak np. przysłowiowa śliwka w kompot lub przysłowiowy kwiatek do kożucha są dopuszczalne, bo tak naprawdę nie ma o nich przysłów, co podaje jako argument przeciw ich używaniu jeden z kolegów. Chciałabym rozstrzygnąć tę kwestię.
Po pierwsze – nie wszystkie związki frazeologiczne są przysłowiami, ale każde przysłowie jest frazeologizmem. Oba podane przykłady z pewnością są używane i odnotowane w słownikach, ale przysłowiami nie są. Po drugie – związków frazeologicznych i przysłów nie powinno się w żaden sposób modyfikować, lecz odtwarzać je w stałej postaci. Dlatego nie można uznać za poprawne wypowiedzi, w których używa się zaledwie części danego zwrotu, jak np. *śliwka w kompot (poprawnie: wpaść jak śliwka w kompot). Po trzecie – językoznawcy podkreślają, że przymiotnik przysłowiowy jest nadużywany, zwłaszcza w tekstach dziennikarskich. Za rażące uznaje się zwłaszcza umieszczanie w cudzysłowie frazeologizmu poprzedzonego niepotrzebnymi określeniami tak zwany i przysłowiowy, np. niepoprawnie: Pytanie nie zapędziło żadnego z uczestników w tak zwany „kozi róg”, poprawnie: Pytanie nie zapędziło żadnego z uczestników w kozi róg. Niepoprawnie: Utopiłaby go w przysłowiowej „łyżce wody”, poprawnie: Utopiłaby go w łyżce wody (por. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego).
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-06-21
Czy w języku polskim istnieje zwrot frazeologiczny znać się na czymś jak kura na pieprzu?
Oczywiście że istnieje! Nie jest to zwrot nowy, bo notował go już Słownik frazeologiczny języka polskiego S. Skorupki. Związek ten znaczy ‘nie znać się na czymś wcale, nie mieć o czymś pojęcia’.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-05-17
Nie zasypiał gruszek w popiele czy nie zasypywał...? Aż mi się nie chce wierzyć, żeby pierwsza forma była poprawna, bo nie ma sensu, ale słyszę ją co chwilę.
A jednak to nie zasypiać gruszek w popiele jest właściwą postacią tego związku frazeologicznego, którego używamy w znaczeniu ‘nie zaniedbywać spraw ważnych, nie zapominać o nich, umiejętnie wykorzystywać nadarzające się okoliczności’. A skąd taki związek frazeologiczny? Dawniej, a i teraz też, suszono owoce w gorącym piecu, ale nie na ogniu, lecz w żarze, który pozostał. Popiół był gorący, więc trzeba było czuwać i pilnować, aby gruszki nie spaliły się i stąd nie zasypiać. Realia świata bardzo się zmieniły, mało kto suszy teraz w ten sposób owoce i stąd błędna modyfikacja nie zasypywać. Trzeba uwierzyć w to, co tylko z pozoru nie ma sensu. Wiele ciekawych wyjaśnień dawnych powiedzeń i przysłów znaleźć można w Nowej księdze przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego.
Romualda Piętkowa
Frazeologia2004-04-01
Co oznacza żabi skok?
Żabi skok to związek frazeologiczny nie notowany jeszcze w słownikach języka polskiego, ale używany m.in. w języku potocznym. Niesie ze sobą (w sposób metaforyczny, przenośny) treść ‘bardzo blisko’ i występuje zwykle w wypowiedziach typu: O żabi skok od Czarnej Góry („Rzeczpospolita”). Redakcję „Kuriera Szczecińskiego” dzieli tylko krok od historycznej Bramy Królewskiej, dwa kroki od zabytkowego kościoła Piotra i Pawła, trzy kroki od Zamku Książąt Pomorskich i żabi skok od siedziby władz wojewódzkich przy Wałach Chrobrego („Kurier Szczeciński”). Polecam wszystkim Góry Sokole - dosłownie żabi skok od Częstochowy. Stąd tylko żabi skok do mostu w Fordonie. To już ledwo żabi skok. Niekiedy w zapisie tego związku frazeologicznego stosuje się cudzysłów, prawdopodobnie w celu wskazania potocznego charakteru wyrażenia, np.: Od Goleniowa już do mety „żabi skok”. (...) zachodnie Wybrzeże Bałtyku od Świnoujścia po Łukęcin, dokąd z racji mieszkania w Szczecinie mają „żabi skok”. (Telewizyjny Przewodnik po Kraju Para w Polskę - TVP1). W polszczyźnie występuje również wyrażenie żabi skok oznaczające niepłynne poruszanie się (np. skoki obrazu w grach komputerowych spowodowane niskimi parametrami używanego sprzętu) lub pokonywanie jakiejś przestrzeni etapami, np.: (...) dojście na szczyt odbywa się metodą żabich skoków. Gdy troszkę słabiej wieje, robię parę kroków i staję tak, by mnie nie za chwilę nie zdmuchnęło. Amerykanie w walce z Japonią posługiwali się taktyką „żabiego skoku” (polegająca na zdobywaniu kolejno wysp w okolicy Japonii). Aż do Chicago poruszaliśmy się żabimi skokami: jazda do wyładowania akumulatora, oczekiwanie na wóz serwisowy, holowanie i ładowanie akumulatora w jakimś miasteczku, potem pościg za grupą rajdową i znowu od początku („Kurier Lubelski”). Żabi skok oznaczać może także nagły awans, przesunięcie się na wyższą pozycję z pominięciem jakichś etapów, np.: Kraje znajdujące się na niższym szczeblu drabiny technologicznej mogą więc dokonać tzw. żabiego skoku, czyli przesunąć się na wyższy szczebel drabiny. Nawet Nowa encyklopedia powszechna PWN w haśle INDUSTRIALIZACJA używa tego wyrażenia: Niektórzy teoretycy sądzą, że jest możliwe dokonanie „żabiego skoku” od społeczeństwa rolniczego do postprzemysłowego z pominięciem etapu industrializacji. Także w „Res Publice” znajdziemy taką wypowiedź: To, co w słowach Kalinowskiego niewypowiedziane, a najważniejsze, to nadzieja, że dzięki Systemowi dokonamy „żabiego skoku”, poszybujemy ponad otchłanią urzędniczej niekompetencji, by wylądować w krainie, w której ludzką niedoskonałość zastąpi doskonały System, tym razem informatyczny („Nowa Res Publica”). O metodach żabiego skoku mówi się także w fizyce i informatyce.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2004-02-17
Czy można powiedzieć jechać na takim samym wózku?
Poprawna wersja tego związku frazeologicznego brzmi: jechać na tym samym wózku.
Katarzyna Wyrwas
Frazeologia2007-06-29
Chciałabym zapytać, dlaczego wyrażenie sytuacja uległa poprawie nie jest poprawne? A może jest? Przestudiowałam słowniki i znalazłam jedynie wyrażenie sytuacja wymknęła się spod kontroli. Niby podobne, a jednak inne...
Wyrażenie sytuacja uległa poprawie jest poprawne, choć wydaje się, że dystrybucja użycia tego sformułowania byłaby raczej ograniczona stylistycznie (styl urzędowy, może dziennikarski). Powiemy raczej: sytuacja poprawiła się lub polepszyła się. Natomiast frazeologizm sytuacja wymknęła się spod kontroli ma całkowicie inne znaczenie, niż wyrażenie omawiane wyżej. Jeśli sytuacja wymyka się spod kontroli, to znaczy, że dzieje się coś nieoczekiwanego, coś, czego nie planowaliśmy i raczej oceniamy to negatywnie.
Katarzyna Sujkowska-Sobisz
Frazeologia2007-06-27
Czy poprawne jest następujące zdanie: Przewertował w głowie całe swoje życie? Czy w ogóle istnieje czasownik "przewertowac? Nie znalazłam go w żadnym słowniku. Jeśli nie, czy można w takim razie wertowac życie, czy też wertować można tyko książki, dokumenty, itp. (SJP Szymczaka).
Jest w polszczyźnie utrwalona metafora życia jako filmu, który się w myślach w strategicznych momentach życia przegląda, w tychże myślach oraz głowie film ten się nawet wyświetla, przelatuje, przebiega szybko jak taśma. Czasami się wreszcie zatrzymuje i całe życie staje nam przed oczami / oczyma. W tej metaforze w istocie nie ma miejsca na wertowanie, bo to uruchamia obraz książki lub nawet dokumentów. Życie zaś z drukiem kojarzy się w polszczyźnie tylko przez karty, na których je zapisujemy. Tych zaś się nie wertuje, bo to czynność powierzchowna, dość szybka i nieprowadząca do specjalnie trwałych efektów (jak podaje Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubusza, wertować znaczy ‘przewracać kartki w książce, czasopiśmie, dokumencie, szukając potrzebnych wiadomości’). Dlatego słusznie Pani twierdzi, że to chyba połączenie niefortunne, bo niepotrzebne językowi. Mamy w polszczyźnie do dyspozycji przynajmniej dwie metafory obrazujące życie człowieka i jedynie warta stawania w szranki byłaby chyba metafora ujmująca życie w diametralnie różny od dotychczasowego sposób, jakoś prowokujący, zastanawiający na nowo. Podany przykład (prze)wertowac życie tego nie czyni, dlatego uznaję go nie tyleż za niepoprawny, ile bardziej za innowację nie mającą szans powodzenia, niemającą w sobie niczego urokliwego.
Iwona Loewe
Frazeologia2007-06-26
Mam pytanie o pochodzenie (znaczenie znam) frazeologizmu ciemny/głupi jak tabaka w rogu.
Frazeologizm ciemny jak tabaka w rogu używany jest co najmniej od XVIII stulecia w znaczeniu ‘o kimś, kto nic nie wie, nie rozumie, nie ma o niczym pojęcia’. Oprócz takiej postaci utrwalonego tradycją związku wyrazowego, spotykamy w języku polskim również jego warianty, np.: (a) by nie być jak w rogu; (b) nic nie wie jak tabaka w rogu; (c) oni jak w rogu nic nie rozumieją; (d) jak w rogu nic nie słyszał; (e) głupi jak tabaka w rogu; (f) żyje jak tabaka w rogu. Pochodzenie omawianego związku frazeologicznego należy łączyć z dawnymi tabakierkami, które wyrabiano z rogu.
Joanna Przyklenk
Frazeologia2007-06-22
Czym różni się kamień węgielny od aktu erekcyjnego? Już wkrótce czeka mnie organizacja imprezy i nie bardzo wiadomo, jak ją nazwać. Próbowałem szukać w internecie i nigdzie nie znalazłem jednoznacznej definicji. Będę bardzo wdzięczny za odpowiedź.
Związku frazeologicznego kamień węgielny używamy, mówiąc o czymś, co jest podstawą i najważniejszym składnikiem czegoś, wyrażenia tego możemy użyć w wielu dziedzinach życia, np. Kamieniem węgielnym polskiej opery są dzieła Stanisława Moniuszki, Pogląd ten jest kamieniem węgielnym filozoficznej tradycji zachodu. Natomiast wyrażenie akt erekcyjny dotyczy tylko i wyłącznie dziedziny budownictwa. Jeśli ktoś położył lub wmurował kamień węgielny pod jakąś budowlę, to położył pierwszą cegłę w miejscu jej budowania lub wmurował akt erekcyjny w to miejsce. Jak widać, akt erekcyjny ma węższe znaczenie niż kamień węgielny. Polecam Słownik mitów i tradycji kultury W. Kopalińskiego oraz Inny słownik języka polskiego.
Katarzyna Murzyn

1 2 3 4 5 6 7