Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Etymologia2006-01-24
Skąd pochodzi nazwa miasta Sosnowiec?
Sosnowiec pochodzi od rzeczownika sosna lub przymiotnika sosnowy i oznacza ‘miejsce, gdzie rosną sosny’; istniała w tym miejscu stara osada młyńska Sosnówka (zob. M. Malec, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2006-01-24
Skąd pochodzi nazwa miasta Sławków?
Sławków jest nazwą typu dzierżawczego i pochodzi od imienia Sławek (zdrobnienie od staropolskich imion złożonych Sławomir, Bogusław), do którego dodano przyrostek -ow-; Nazwa Sławków oznacza wieś, której właścicielem lub założycielem był człowiek nazywany Sławkiem (zob. M. Malec, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2006-01-16
Proszę o etymologię słowa grzech.
Obecność wyrazu grzech – o znaczeniu ‘przekroczenie nakazów religijnych lub obyczajowych; wina, uchybienie’ – potwierdzona jest przez źródła polskojęzyczne od XIV wieku. Jego prasłowiańska postać *grěxъ nie jest łatwa do objaśnienia na tle języka indoeuropejskiego, bowiem etymologia jest tu niejasna. F. Sławski (w Słowniku etymologicznym języka polskiego) wskazuje na rdzeń groi-so-, ten sam, co w litewskim słowie graižùs, czyli ‘kręty’ oraz w łotewskim grèizs – ‘krzywy’ . Natomiast A. Bańkowski (Etymologiczny słownik języka polskiego) wiąże omawiany leksem z praindoeuropejską formą czasownika *ghreis-, która odpowiada greckiemu chrîs- o znaczeniu ‘mazać’. Warto również zauważyć, iż ogólnosłowiański grzech powstał w okresie przedchrześcijańskim, na co wskazuje używanie omawianego wyrazu w znaczeniu ‘błąd, pomyłka, uchybienie’, zwłaszcza w związku ze słownictwem rolniczym i tkackim, np. polskie dialektalne grzecha, ogrzech, czyli ‘wolny pas w zasiewie na polu lub kawałek ziemi, który przez nieuwagę oracza nie został zaorany’ (W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego).
Joanna Przyklenk
Etymologia2006-01-16
Chciałabym się dowiedzieć, jaka jest etymologia wyrazu Europa.
Europa to nie tylko nazwa naszego kontynentu, ale także nazwa osobowa, imię mitologicznej córki króla Tyru, w której zakochał się Zeus i uniósł ją na Kretę. Na pamiątkę cudzoziemki przybyłej z dalekiej Fenicji starożytni nazwali jej imieniem jedną z czterech części świata i oddawali jej cześć boską. Początkowo geograficzny termin Europa używany był przede wszystkim do nazywania Grecji, a do V wieku p.n.e. jego zakres rozszerzony został także na kraje północne. Omawiany leksem wywodzi się z greckich słów: eurys ‘szeroki’ i ops ‘twarz’. Niektórzy sądzą, że źródłosłowem dla Europy jest semickie gharoob lub erebu, które oznaczają zachód słońca.
Joanna Przyklenk
Etymologia2006-01-14
Dzień dobry! Od jakiegoś czasu frapuje mnie zagadnienie pochodzenia w języku polskim wyrazu zdjęcie na określenie fotografii. Zagadką jest dla mnie o zdejmowanie czego chodzi. Po przemyśleniach doszedłem do tego, iż, być może, chodzi o zdjęcie obrazu rzeczywistości, tylko - dlaczego ten obraz jest zdejmowany?? Dlaczego tak zaczęto mówić, że ów obraz zostaje zdjęty z rzeczywistości?? Czy moje rozumowanie jest w ogóle poprawne??? Pozdrawiam serdecznie!!!
Rzeczownik zdjęcie w znaczeniu ‘fotografia’ odnotowany jest – siłą rzeczy – dopiero w słownikach XX-wiecznych, ale był używany już w wieku XIX, czego dowodzi przykład Sami się w różnych pozach zdejmowaliśmy pochodzący z pamiętnika z lat 1863-1870 zamieszczony w Słowniku języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego (przy definicji zdejmować się – zdjąć się potocznie ‘fotografować jeden drugiego, dać się fotografować’). Znaczenia fotograficznego nie notuje jeszcze ani Słownik języka polskiego S. B. Lindego, wydany w latach 1807-1814, ani Słownik języka polskiego pod red. A. Zdanowicza (i in.), wydany w Wilnie w 1861 r. (stąd jest to tzw. Słownik wileński), który pod hasłem zdjęcie zamieszcza definicję ‘sam wizerunek narysowany z czego’. Dopiero w wydanym w 1927 roku VIII tomie Słownika języka polskiego (tzw. warszawskiego) pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego natknąć się – oprócz definicji „rysowniczej” ‘rysunek wprost z osoby, z przedmiotu zrobiony, plan miejscowości w takiż sposób sporządzony’ z przykładem Gieologiczne (tak!) zdjęcia kraju prowadzone będą dalej – znaleźć można połączenie zdjęcie fotograficzne z definicją ‘fotografia kogo, czego’. Pod czasownikowym hasłem zdjąć w jednym ze znaczeń czytamy natomiast, iż w znaczeniu fotograficznym istniało połączenie zdjąć fotografię z kogo, z czego ‘sfotografować kogo, co, sportretować zapomocą (tak!) fotografii, dokonać zdjęcia fotograficznego, odfotografować kogo, co’ oraz dla czasownika zdjąć się znaczenie fotograficzne ‘odfotografować się’ z przykładem U kogoś się zdejmowała?.
Słownik języka polskiego PAN pod red. W. Doroszewskiego traktuje fotograficzne znaczenie zdjąć jako użycie potoczne ‘robić zdjęcie, fotografować’, np. Zostałem zdjęty w dwóch pozach: en face i z profilu (1908), inne przykłady pochodzą z lat 1900 i 1936, słownik ten notuje także przestarzałe już ówcześnie znaczenie ‘robić szkic, plan czego, dokonywać pomiarów; odtwarzać’ z przykładami z listów Sienkiewcza: Chciałby także być malarzem i zdejmować widoki górskie, Słowackiego: Goethe najgrzeczniej ich przyjął i prosił Mickiewicza, żeby mu pozwolił kazać zdjąć jego portret, z prozy Adolfa Dygasińskiego żyjącego w latach 1839-1902: Muszę zdjąć rysunek z tych sklepów na podcieniach i inne. Z przytoczonych definicji i przykładów jasno wynika, że zdjęciem, zdejmowaniem pierwotnie nazywano (jak Pan słusznie sądzi) jedynie wierne odwzorowanie rzeczywistości za pomocą rysunku, następnie zaś – po wynalezieniu i upowszechnieniu techniki fotograficznej – nazwę tej czynności przeniesiono na nową technikę utrwalania obrazu świata.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-12-30
Skąd wziął się wyraz stryj?
Leksem stryj w znaczeniu ‘brat ojca’ pojawia się w polszczyźnie XIV wieku i jest wyrazem ogólnosłowiańskim. Wywodzi się z prasłowiańskiego *strъjь // *stryjь. Jest to najprawdopodobniej kontynuacja tego samego rdzenia, który występuje także w łacińskim pater. Oto praindoeuropejski człon *ptr- przeszedł w *str-.
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-12-30
Jaka jest etymologia słowa żółw?
Rzeczownik żółw – obecny w polszczyźnie od XV stulecia – występował w staropolskiej dobie obocznie do postaci żełw i oznaczał także ‘ślimaka’ oraz ‘gatunek ropuchy’. Ów ogólnosłowiański leksem miał w prasłowiańszczyźnie formę *žely, želъve i stanowił dokładny odpowiednik greckiego khélys ‘żółw’. Bazą był tu najprawdopodobniej praindeuropejski rdzeń ghelû- o znaczeniu ‘zielony, żółty’. Wiesław Boryś stawia tezę, iż zwierzę nazwano tak od barwy pancerza (W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego).
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-12-27
Proszę o wyjaśnienie powstania nazwy Biskupin. Wszędzie jest dużo wiadomości o historii tej miejscowości, ale nie mogę znaleźć, w jaki sposób powstała ta nazwa. Dziękuję.
Biskupin wiąże się etymologicznie z rzeczownikiem biskup, który za pośrednictwem staroczeskiego słowa biskup przejęty został z niemieckiego biskof. Nazwa miejscowa wskazuje na przynależność określanej nią miejscowości do biskupstwa.
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-12-22
Skąd pochodzi nazwa Inowrocław?
Nazwa miasta Inowrocław pierwotnie miała brzmienie Juni Włodzisław, pochodzi bowiem od wyrazów jun ‘młody, nowy’ i Włodzisław. Włodzisław był dawną nazwą dzisiejszego Włocławka, stąd można powiedzieć, że Inowrocław był niegdyś Nowym Włocławkiem). W pierwotnym zestawieniu Juni Włodzisław zaszły jednak tak duże zmiany fonetyczne, że trudno dziś w num ów Włocławek odszukać. W efekcie owych zmian po przekształceniu początkowego ju- w ji-, a następnie i i- powstało złożenie z środkowym łączącym -o-: Inowłodzisław, w której z kolei nastąpiło zredukowanie wewnętrznego i owocujące powstaniem formy Inowłodzsław, a następnie zmiana (upodobnienie pod względem dźwięczności) grupy spółgłoskowej dzs na cs oraz uproszczenie trudnego do wymówienia cs w c. W tak powstałej nazwie Inowłocław doszło ostatecznie do odpodobnienia dwu głosek ł, z których pierwsza została zastąpiona przez r (por. M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-12-22
Jaka jest etymologia słów stolarz i ręcznik?
Stolarz jest znanym od XV wieku wyrazem pochodnym od rzeczownika stół. Co do wyrazu ręcznik, to z etymologicznego punktu widzenia pochodzi on od przymiotnika ręczny (por. np. W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego), ręczny natomiast od rzeczownika ręka, jednak z punktu widzenia słowotwórczego można ręcznik współcześnie analizować jako formę odrzeczownikową.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-12-22
Bardzo proszę o wyjaśnienie powstania nazwy Kruszwica.
Kruszwica to nazwa pochodząca od wyrazu kruszwa (krusza), który jest północnopolską odmianą rzeczownika grusza, znaną też w dialektach oraz w języku górnołużyckim. Nazwę miejscową utworzono przez dodanie przyrostka słowotwórczego -ica (por. M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-12-15
Skąd pochodzi nazwa miasta Tuchola? Dziękuję.
Nazwa ta, notowana w źródłach od XIII wieku, pochodzi od rdzenia tuch- // tęch-, który występuje także w wyrazie stęchły (prasłowiańskie *tuchlъ ‘stęchły, zgniły’), co wskazuje, że dawniejszą osadę założono na miejscu podmokłym z roślinnością bagienną o charakterystycznym stęchłym zapachu (por. M. Malec Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-12-12
Witam serdecznie. Bardzo proszę o podanie etymologii wyrazu golf (w znaczeniu swetra z kołnierzem zawijanym). Czy ma coś wspólnego z grą w golfa? Pozdrawiam. Tomasz.
Na początku był angielski golf – nazwa kija do uderzania piłki (pokrewny do holenderskiego kolf i niemieckiego ‘Kolbe ‘kolba’), później była nazwa gry, następnie Francuzi od nazwy gry golfem nazwali część ubioru: bluzę sportową z wełnianego trykotu do gry w golfa, później z kolei nazwa ta przeszła na typ swetra z charakterystycznym kołnierzem, a potem na nazwę samego kołnierza. Warto także wiedzieć, że od nazwy gry powstała nie tylko nazwa swetra, w 1. połowie XX wieku znane były bowiem także golfy ‘rodzaj spodni sportowych’ przejęte za niemieckim golf-hose ‘bufiaste spodnie sportowe sięgające do połowy łydek (do gry w golfa), krótka spódnica sportowa’, była to także nazwa półbutów o specjalnie wykrojonej przyszwie ozdobionej dziurkowaniem (por. definicje w Wielkim słowniku wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki, Etymologicznym słowniku języka polskiego A. Bańkowskiego oraz Słowniku języka polskiego PWN pod red. W. Doroszewskiego).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-11-28
Julian Tuwim w wierszu Figielek wykorzystał współbrzmienia słów, które mają wspólną etymologię i takich, które nie. Czy słusznie podejrzewam, że do tych ostatnich należą kura - kurzyło, zając - zajęczał, kurczę - skurczyło?
Podejrzenia te są jak najbardziej słuszne.
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-11-28
Bardzo proszę o podanie etymologii słowa biografia, dziękuję.
Biografia to wyraz złożony z dwóch elementów o greckim pochodzeniu. Składnik początkowy bio- pochodzi od greckiego rzeczownika bíos o znaczeniu ‘życie’, druga część tego wyrazu pochodzi od greckiego czasownika gráphein oznaczającego ‘skrobać; rytować; rysować; pisać’, który w zmienionej formie (-graf-, -grafia, grafo-) występuje w złożeniach w znaczeniu ‘dotyczący pisania, zapisu, rysowania, ilustracji, przedstawiania, nauki opisowej itd.’, np. choreograf, geografia, grafolog (zob. W. Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-11-23
Proszę o wyjaśnienie etymologii słowa biedny.
Przymiotnik biedny – zaświadczony w języku polskim od XVII wieku – wywodzi się od rzeczownika bieda, którego prasłowiański źródłosłów najprawdopodobniej miał następującą postać: *běda. Natomiast wyrazem motywującym dla tegoż rzeczownika był czasownik *běditi, oznaczający ‘zmuszać, skłaniać, zwyciężać’. Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego wskazuje na takie zmiany znaczeniowe wyrazu bieda: ‘przymus, konieczność’ → ‘stan godny pożałowania, nieszczęście, niedola, cierpienie’ → ‘ubóstwo, nędza’. Warto również zaznaczyć, iż leksem bieda w znaczeniu ‘niedostatek, ubóstwo’ charakterystyczny jest dopiero dla polszczyzny siedemnastowiecznej. Wcześniej, jako wykrzyknik wyrażający grożące komuś niebezpieczeństwo, funkcjonuje w ciągu XV wieku równolegle do formy biada.
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-11-23
Jaka jest etymologia słów włosy, włos?
Wyraz włos, charakteryzujący się ogólnosłowiańskim zasięgiem, w polszczyźnie poświadczony jest od XIV stulecia. Wywodzi się od prasłowiańskiej formy *volsъ, bliskiej awestyjskiemu rdzeniowi varesa- oznaczającemu ‘włos człowieka i zwierzęcia (zwłaszcza na głowie)’.
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-11-23
Szanowni Państwo! Chciałabym dowiedzieć się, jaka jest etymologia słowa skrzypce? Pozdrawiam serdecznie - Katarzyna z Krakowa
Nazwa strunowego instrumentu muzycznego skrzypce pochodzi od formy skrzypieć. Początkowo czasownik ów dał podstawę dla funkcjonujących w XV wieku określeń: skrzypica, skrzypice. Omawiane verbum ma zasięg ogólnosłowiański, por. np. w języku czeskim – skřípět; w rosyjskim – skripét’ ; w prasłowiańskim - *skripěti / škripati.
Joanna Przyklenk
Etymologia2005-11-15
Skad pochodzi francuskie słowo santé oraz angielskie health?
Rzeczownik francuski santé ‘zdrowie’ ma rodowód łaciński, wywodzi się od rzeczownika sanitatem, czyli formy accusatiwu od sanitas, sanitatis, a to z kolei od przymiotnika sanus w znaczeniu ‘zdrowy na ciele i umyśle’ (Grand Larousse de la langue française, ed. L. Guilbert, Paris 1977; O. Bloch, W. von Wartburg Dictionaire étymologique de la langue française, Paris 1975). Angielskie health pochodzi od staroangielskiego hāl o znaczeniu ‘zdrowy, cały’, a ta z kolei od germańskiej formy *hailithō, która ma swe korzenie w praindoeuropejskim rdzeniu *kailo- o podobnym znaczeniu (The American Heritage Dictionary of the English Language).
Katarzyna Wyrwas
Etymologia2005-11-12
Jaka jest etymologia słowa macierzyństwo?
Macierzyństwo w znaczeniu ‘bycie matką’ (podobne do fr. maternité, niem. mutterschaft) utworzono w XVI wieku przez dodanie przyrostka -stwo do przymiotnika macierzyński (znanego od początków XVI wieku), który z kolei pochodzi od używanej w XIV-XV wieku formy przymiotnika dzierżawczego macierzyn(y) ‘związany z matką, należący do matki’, którą zastąpił. Przymiotnik macierzyn(y) wywodzi się od staropolskiego rzeczownika macierz ‘matka’, mającego w mianowniku lp. formę mać (używanej jeszcze w gwarach, w języku ogólnym natomiast tylko jako składnik przekleństw), pochodzącego od prasłowiańskich form *mati, matere (zob. W. Boryś Słownik etymologiczny języka polskiego, A. Bańkowski Etymologiczny słownik języka polskiego).
Katarzyna Wyrwas

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16