Najczęściej zadawane pytania (229) Ortografia (592) Interpunkcja (198) Wymowa (69) Znaczenie (264) Etymologia (306) Historia języka (26) Składnia (336) Słowotwórstwo (139) Odmiana (333) Frazeologia (133) Poprawność komunikacyjna (190) Nazwy własne (439) Wyrazy obce (90) Grzeczność językowa (41) Różne (164) Wszystkie tematy (3320)
w:
Uwaga! Można wybrać dział!
Słowotwórstwo2011-08-30
Często używa się przymiotnika postapokaliptyczny na określenie różnego rodzaju zdarzeń, rzeczy, zjawisk dziejących się po globalnej katastrofie. Kilka razy spotkałem się jednak również z rzeczownikiem postapokalipsa. Czy taki wyraz złożony jest w języku polskim uprawniony? A jeżeli tak, co ww. słowo oznacza?
Wyraz postapokalipsa jest zupełnie poprawny (podobnie jak postmodernizm, postkolonializm) i będzie nazwą tego, co ma wydarzyć się po apokalipsie, nazwą czasów poapokaliptycznych.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-30
Chciałabym dowiedzieć się, w jakiej formie powinno być zapisywane wyrażenie key visual (główny motyw graficzny np. w kampanii reklamowej) – dużą czy małą literą.
Zdecydowanie powinno się zapisywać to wyrażenie małymi literami – funkcjonuje ono bowiem jako nazwa pospolita.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-30
Jak napisać: niezakwestionowany czy nie zakwestionowany, nieprzekazanie?
Nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy zasadniczo łącznie (a więc raczej Niezakwestionowane twierdzenie zostało opublikowane w podręczniku). Gdy jednak zależy nam na podkreśleniu czynnościowego charakteru imiesłowu, można, w uzasadnionych wypadkach, napisać cząstkę nie- łącznie (por. Do tej pory nie zakwestionowane twierdzenie na razie jest obowiązujące).
Natomiast nie z rzeczownikami (a właśnie rzeczownikiem jest słowo przekazanie) piszemy razem, czyli nieprzekazanie, ale także niespanie, niemyślenie itd. Oczywiście reguła ta nie obowiązuje np. wtedy, gdy mamy w tekście jakieś wyraźne przeciwstawienie typu nie myślenie, ale spanie – wówczas, jak widać w przykładzie – pisownia nie jest rozdzielna.
O szczegółowych zasadach dotyczących zapisywania cząstki nie można przeczytać tutaj oraz tu.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-08-30
Nie potrafię odnaleźć jednoznacznej odpowiedzi na moją kwestię – dotyczy ona odmiany czasownika wynikać, a konkretnie formy dla 3 osoby w czasie przeszłym: wynikła czy wyniknęła? Przykład: Niezgodność wynikła z błędu pisarskiego.
Akurat czasownik wynikać ma w czasie przeszłym w 3 os. lp. rodzaju żeńskiego tylko jedną formę – wynikała. Natomiast w przypadku czasownika wyniknąć w czasie przeszłym dla tych samych wartości liczby, osoby i rodzaju mamy dwie równoprawne formy – wynikła lub wyniknęła.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-30
Jeśli piszemy nazwę dzielnicy wraz z nazwą jej poddzielnicy (np. Śródmieście Solec; Wola Mirów), to jakiego rodzaju zapis stosujemy: z łącznikiem, półpauzą czy tylko ze spacją?
Będzie tu obowiązywała zasada pisowni z łącznikiem, a więc Śródmieście-Solec oraz Wola-Mirów.
Katarzyna Mazur
Znaczenie2011-08-30
Zastanawiam się nad użyciem słowa wiodący, które w znaczeniu ‘główny, czołowy’ jest uważane za kalkę z języka rosyjskiego, a tym samym niepoprawne. Stąd moje pytanie: w jakim znaczeniu należy używać wyrażenia wiodący, aby było ono poprawnie zastosowane?
Formy wiodący można użyć (jako imiesłowu czynnego od czasownika wieść) w następujących znaczeniach,
1. taki, który dokądś/gdzieś wiedzie, prowadzi, np. Ta droga wiedzie do sławy;
2. taki, który kogoś/coś prowadzi, np. Najlepszy jest przewodnik wiodący turystów ciekawymi szlakami;
3. taki, który czymś po czymś wiedzie, przesuwa, np. Wiódł palcem po mapie;
4. taki, który coś realizuje, np. To człowiek wiodący spokojne życie.
Formy wiodący w znaczeniach, które Pani przywołała, w ogóle nie traktuje się jako regularnego imiesłowu i faktycznie krytykuje się ją jako nieuprawniony rusycyzm.
Katarzyna Mazur
Słowotwórstwo2011-08-30
Dziś spierałam się z mężem, czy jest poprawna wersja: Będzie dziś pochmurnie. Wydaje mi się, że mówi się pochmurno.
Obie wersje: pochmurno oraz pochmurnie są poprawne.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-30
Uprzejmie proszę o rozstrzygnięcie następującej kwestii. Chodzi o pisownię nazwy szkół w tekście, w którym występuje najpierw nazwa szkoły w pełnym brzmieniu, a potem tylko przytaczana jest w niepełnym. V Liceum Ogólnokształcące w Katowicach (...). W Liceum...; czy w liceum..., jeśli pisze się dalej o tej konkretnej szkole. To samo dotyczy np. dyrektor szkoły, ale jeśli konkretnej, to Dyrektor Szkoły?
Jeśli najpierw mamy użytą pełną nazwę szkoły, później możemy jej część zapisywać albo małą (liceum ogólnokształcące, liceum), albo dużą literą (Liceum Ogólnokształcące, Liceum) – zob. reguła 93.
W kwestii pisowni nazwy stanowiska trzeba uważać. Otóż zasada jest taka, że spośród wszystkich nazw stanowisk wielką literą piszemy obowiązkowo nazwy stanowisk jednoosobowych w aktach prawnych (np. ustawach). Ale jeśli ta nazwa występuje w pełnym brzmieniu, można ją pisać wielką literą również w tekstach o innym przeznaczeniu, przy czym musi być jasność, do której konkretnej osoby odnosi się to stanowisko (zob.: reguła 85).
I teraz pojawia się kwestia tego, jak zapiszemy nazwę stanowiska pani dyrektor placówki edukacyjnej. Bo jeśli tylko dyrektor szkoły, to nie jest to stanowisko jednostkowe (takim jest np. Prezydent RP, Naczelnik Sądu Okręgowego w Katowicach, Dyrektor Miejskiego Centrum Kultury w Mysłowicach, Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie itp., bo na każdym z tych stanowisk zasiada jedna osoba, a stanowisko dyrektora szkoły ma tysiące osób w Polsce). Z tego wynika, że samą nazwę dyrektor szkoły należałoby pisać małą literą. Jednak gdyby użyła Pani nazwy Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego W Katowicach, wówczas pisownia słowa Dyrektor dużą literą jest możliwa (ale mogłaby tu zostać użyta też mała litera), i to niezależnie od tego, czy chce Pani przywołać zaraz po nim nazwisko tej konkretnej pani dyrektor, czy też jedynie ma je Pani w głowie.
Poprawne będzie zatem każde z następujących zdań:

1. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach Anna Kowalska.
2. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach.
3. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach Anna Kowalska.
4. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała dyrektor V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach. Kierowane przez Annę Kowalską Liceum jest jednym z najlepszych w województwie.
5. Podczas miejskiej inauguracji nowego roku szkolnego głos zabrała Anna Kowalska z V Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach, dyrektor szkoły.
6. Zostaliśmy zaproszeni na rozpoczęcie nowego roku szkolnego do Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie. Najpierw przywitała nas dyrektor szkoły/Szkoły. (Tu dyrektor szkoły jest raczej nazwą niejednostkowego stanowiska lub stanowiska jednoosobowego w niepełnym brzmieniu (możemy tak przyjąć, ponieważ słowo szkoła wchodzi tu także w skład nazwy instytucji), natomiast dyrektor Szkoły należy interpretować jako nazwę stanowiska jednoosobowego w niepełnym brzmieniu, stąd mała litera w wyrazie dyrektor (uzasadnienie wielkiej litery dla drugiego członu – por. pierwsza część odpowiedzi).
7. Głos zabrała Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Mikołowie Anna Kowalska.

Oczywiście może być też tak, że kieruje Pani pismo do dyrektor szkoły, a wówczas wszelkie zawroty do niej w formie Pani Dyrektor powinny być zapisane wielką literą.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-29
Jak dzielić przy przenoszeniu wyrazy obce, np. Buc-kinghamshire czy Buck-inghamshire? Col-lege czy co-llege?
Wyraz Buckinghamshire możemy podzielić np. po sylabie [bu], czyli w następujący sposób: Bu-ckinghamshire, lub dopiero po [cking], a więc Bucking-hamshire. Z kolei słowo college przedzielamy tak: col-lege.
Sławomir Duda
Etymologia2011-08-29
Jaka jest etymologia wyrazów: naparstek, pierścionek, naparstnica?
Słowo naparstek pojawia się w polszczyźnie już w XV w. na określenie osłonki zakładanej na palec podczas szycia. Pochodzi ono od – znanego na większości prasłowiańskiego obszaru językowego – wyrażenia *na pṛ’stě, złożonego z przyimka na i rzeczownika, który w mianowniku przybierał postać *pṛ’stъ, a znaczył po prostu ‘palec’. Ten ostatni kontynuuje praindoeuropejską formę *pṛ’sto- niosącą treść ‘coś wystającego do góry’. Do tej samej rodziny słowotwórczej, co prasłowiański wyraz *napṛ’stъkъ, należą też rzeczownik *pṛ’stenь ‘obrączka, ozdoba noszona na palcu’ i jego zdrobniała forma pṛ’stenъkъ ‘pierścionek’, ale także naparstnica – nazwa rośliny z kwiatami przypominającymi kształtem naparstki.
Katarzyna Mazur
Etymologia2011-08-29
Jaka jest etymologia wyrazu parskać?
Występujący tu w bezokoliczniku czasownik parskać pochodzi od psł. formy *pṛskati oznaczającej ‘kichać, prychać, dyszeć, ziać’, w której znajdujemy ślady praindoeuropejskiego rdzenia *per-, niosącego zresztą podobne sensy.
Katarzyna Mazur
Ortografia2011-08-29
Mam pytanie co do pisowni następujących nazw: Licheńskie Spotkania Rodzin „Piknik z Mamą i Tatą” czy też Licheńskie Spotkania Rodzin „Piknik z mamą i tatą” lub licheńskie spotkania rodzin „Piknik z Mama i Tatą”, czy w ogóle bez cudzysłowu? Gdy mówi się o tej imprezie, używając tylko słowa piknik – to pisze się je wielką literą i w cudzysłowie?
Nazwy imprez sportowych i religijnych o charakterze indywidualnym, bez względu na zasięg (lokalny, gminny, miejski), jeśli organizatorzy chcą im nadać indywidualną nazwę, piszemy wielką literą, np.: Licheńskie Spotkania Rodzin „Piknik z Mamą i Tatą” czy też Licheńskie Spotkania Rodzin „Piknik z mamą i tatą” lub licheńskie spotkania rodzin „Piknik z Mamą i Tatą”. Organizator ma tu głos decydujący. Użycie cudzysłowu to alternatywa możliwa do wykorzystania.
Aldona Skudrzyk
Ortografia2011-08-29
Czy samo słowo fundacja odnoszące się do konkretnej fundacji posiadającej nazwę własną, pisze się wielka czy małą litera? Przykładowo Fundacja „Spem Donare” czy – fundacja „Spem Donare” czy w ogóle bez cudzysłowu? Podobnie z hospicjum – czy mówiąc o konkretnym hospicjum i używając tylko słowa hospicjum, piszemy to słowo wielką literą?
Wielką literą zapisujemy skrócone nazwy instytucji, ich działów, organizacji, tytuły książek, jeśli wcześniej wystąpiły w tekście w pełnym brzmieniu, np.: Fundacja, Hospicjum. Zapis poprawny: fundacja „Spem Donare” lub fundacja Spem Donare.
Aldona Skudrzyk
Interpunkcja2011-08-29
Witam, mam wątpliwości co do obecności przecinka w następujących zdaniach: 1) Inaczej niż na co dzień. 2) Posłuchaj co ci w duszy gra.
Przed niż w pierwszym zdaniu nie trzeba stawiać przecinka, ponieważ przed członem porównawczym wprowadzonym przez wyrazy niż, jak, jakby, jako, niby, niby to, niczym, ni to, podobnie jak nie umieszczamy przecinka. Jeśli człony porównawcze wchodzą w skład wypowiedzenia złożonego, to powinniśmy je oddzielać przecinkiem, np.: Jest szybszy, niż myślałem. Natomiast w drugim zdaniu, które Pani przytacza, przed co przecinek jest konieczny.
Joanna Przyklenk
Poprawność komunikacyjna2011-08-29
Czy archaizmy można stosować na: sprawdzianach, kartkówkach? Można pisać rzeczowniki w liczbie podwójnej, np. jedno słowo, dwie słowie, trzy słowa?
Posługiwanie się w języku codziennym konstrukcjami językowymi, które wyszły z użycia i są powszechnie odczuwane jako przestarzałe, jest uznawane za błąd stylistyczny, chyba że ich obecność ma jakieś uzasadnienie, np. zastosowane archaizmy pełnią dodatkową oprócz informacyjnej funkcję, a więc są choćby zamierzonym elementem gry językowej czy świadomej stylizacji lub występują w wypowiedzi odnoszącej się do realiów życia minionej epoki, ewentualnie użyto ich w funkcji metajęzykowej (np. we fragmentach podających przykłady zmian znaczeniowych w języku czy – by odwołać się do przykładu z pytania – omawiających problem liczby podwójnej; por. też poprawne zdanie: „Otrok” to dawne określenie młodzieńca). Nie sądzę jednak, by w przypadku zdecydowanej większości sprawdzianów wprowadzenie słów przestarzałych dało się wytłumaczyć chęcią zwrócenia uwagi na sam język komunikatu, a w związku z tym należy uznać ich pojawienie się za poważną usterkę. Niewątpliwie nie do zaakceptowania z punktu widzenia poprawności językowej są np. takie zdania z archaizmem fleksyjnym: Rezystancja i opór to dwie słowie nazywające stosunek napięcia do natężenia prądu elektrycznego, a także: W funkcji podmiotu w zdaniu nr 17 występują dwie słowie: „matka” oraz „córka”, mamy tu więc do czynienia z tzw. podmiotem szeregowym.
Katarzyna Mazur
Poprawność komunikacyjna2011-08-29
Zwrócono mi ostatnio uwagę, że sformułowanie zwracam się z zapytaniem, czy... jest niepoprawny. Czy to prawda? Używałam tej formy głównie w mejlach służbowych.
Jeżeli całe Pani mejle miały dość oficjalny charakter, to i zwrot zwracam się z zapytaniem mógł się w nich pojawić. Mamy w tym bowiem wyrażeniu do czynienia z rzeczownikiem zapytanie, który jest synonimem pytania jako ‘wypowiedzi o charakterze pytającym’ używanym tylko w bardzo oficjalnych sytuacjach (np. przy składaniu interpelacji poselskich, w dyplomacji. I dlatego gdyby korespondowała Pani służbowo z klientem, chcąc mu zaproponować udział w ankiecie, trzeba by było jednak zacząć np.: Zwracam się do Pana z pytaniem, czy zechciałby Pan poświęcić nam chwilę. Użyte w tym kontekście zdanie: *Zwracam się do Pana z zapytaniem, czy zechciałby Pan poświęcić nam chwilę zawierałoby usterkę stylistyczną. Zresztą nawet w bardzo oficjalnej korespondencji z przedstawicielem, wyższym czy niższym rangą, jakiejś firmy, z którą Pani zakład współpracuje, należałoby raczej używać form zwracam się z pytaniem lub po prostu chciałabym zapytać – obie są bardzo grzeczne, ale jednocześnie cechują się odpowiednim stopniem oficjalności.
Katarzyna Mazur
Odmiana2011-08-29
Które odmiany są poprawne?
1) Informację zdobyła dla państwa TVN24 (bo: telewizja TVN24 – r. żeński – forma używana przez dziennikarzy na antenie tej stacji);
2) Informację zdobył dla państwa TVN24 (bo: TVN – r. męski);
3) Informację zdobyło dla państwa TVN24 (bo: cztery – r. nijaki).
Sprawa jest o tyle trudna, że TVN to właściwie nie skrótowiec, gdyż nie ma rozwinięcia. A więc co?
Inny przykład:
1) PO znów obiecywała (bo: platforma – r. żeński);
2) PO znów obiecywało (bo: -o– r. nijaki).
Albo:
1) Na sanockiej PWSZ (bo: szkoła – r. żeński);
2) Na sanockim PWSZ-cie (bo: z – r. męski/nijaki).
Poruszony przez Pana problem dotyczy ustalenia rodzaju gramatycznego skrótowców, czyli wyrazów powstałych w wyniku skrócenia kilkuwyrazowych nazw instytucji, firm, urzędów itp. W tym przypadku, by określić rodzaj, możemy posłużyć się dwoma kryteriami. Po pierwsze, możemy w nazwie rozwiniętej wskazać wyraz nadrzędny (dla TVN będzie to telewizja, dla PO – platforma, a dla PWSZ – szkoła, a następnie nadać skrótowcowi jego cechy gramatyczne. Zgodnie z tą regułą wszystkie podane przez Pana skrótowce mają rodzaj żeński, a więc zdania oznaczone numerem 1 są poprawne. Istnieje jednak drugi sposób, gdy przy ustalaniu rodzaju bierzemy pod uwagę to, jak zakończony jest dany skrótowiec w wymowie. Na tej podstawie skrótowce zakończone na spółgłoskę (jak TVN i PWSZ) zaliczane są do rodzaju męskiego, z kolei zakończone na akcentowane -e, -i, -o, -u mają rodzaj nijaki i do tej grupy należy PO. Rodzaj nijaki może przysługiwać również skrótowcom zakończonym w wymowie na akcentowane -a (np. PTTK), natomiast żeński tym, które zakończone są na akcentowane (np. AGH) oraz nieakcentowane -a (np. FIFA). W związku z tym zdania numer 2 również są poprawne, jednak należy zaznaczyć, że w polszczyźnie starannej preferowany jest sposób pierwszy (zapewne dlatego na antenie TVN w odniesieniu do nazwy stacji słyszymy formy rodzaju żeńskiego). Gdy już zdecydujemy się na jedną z zasad ustalania rodzaju skrótowców, wskazane jest, byśmy stosowali ją konsekwentnie w ramach jednego tekstu. Pozostaje jeszcze problem, czy użycie rodzaju nijakiego wobec skrótowca TVN24 jest poprawne. Zaproponował Pan takie rozwiązanie, sugerując się obecnym tam członem 24 (dwadzieścia cztery), jednak jest on raczej podrzędnym elementem nazwy, stanowi wyłącznie jej uzupełnienie, dlatego też nie powinniśmy na tej podstawie decydować o rodzaju. Choć bowiem mamy tu do czynienia z zapisem rzeczownika dwadzieścia cztery, o kształcie wszystkich form fleksyjnych identycznym z M lp. liczebnika dwadzieścia cztery w rodzaju niemęskoosobowym, i choć istotnie możemy przypisać mu rodzaj nijaki (por. zdania: Można to zobaczyć na kanale o numerze dwadzieścia cztery; To dwadzieścia cztery to moja ulubiona liczba; Napisałem jedno duże dwadzieścia cztery), należy zauważyć, że jako część podanego skrótowca zachowuje się on trochę jak specjalne morfemy zwane postfiksami – pojawia się po końcówce fleksyjnej skrótowca, a sam takiej końcówki z racji swojej nieodmienności nie ma (por. Pokazywali to w TVN-ie24), a postfiks nie może decydować o rodzaju formy, która go przyłącza. Proszę też zauważyć, że pierwszy akcent owego skrótowca pada już na ostatnią sylabę członu TVN, co daje nam powód, by właśnie w nim upatrywać ważniejszy element całego skrótowca.
Korzystając z okazji, pozwolimy sobie jeszcze na krótką uwagę. Skrótowce zakończone literą Z wymawianą jako [zet] różnią się w zapisie od pozostałych i w zdaniu. Zamiast (na sanockim) *PWSZ-cie poprawnie powinniśmy napisać PWSZ-ecie.
Daria Sitko, Katarzyna Mazur
Etymologia2011-08-29
Chciałbym spytać o etymologię słowa człowiek?
Ciekawe uwagi na temat pochodzenia i możliwej drogi rozwoju wyrazu człowiek, obecnego w polszczyźnie już od XIV wieku, zamieszcza w Słowniku etymologicznym języka polskiego Wiesław Boryś. Autor podaje, że słowo to, znane – w swoich odmianach – tylko na obszarze słowiańskim, jest złożeniem dwóch innych, na których jednak samodzielne istnienie nie ma poświadczeń. W jednej z bardziej prawdopodobnych interpretacji przyjmuje się natomiast, że pierwszy człon omawianego rzeczownika (mającego w prasłowiańszczyźnie postać *čelověkъ, a następnie – po redukcji samogłoski w pierwszej sylabie – *čьlověkъ) łączyć trzeba z psł. čel’adь, używanym w znaczeniu ‘rodzina, ród, domownicy’, a także ‘służba’. Drugi człon (-věkъ) miałby z kolei być pokrewny z litewskim wyrazem vaĩkas, stosowanym na określenie dziecka, syna lub chłopca, a pierwotnie także każdego, kto należy do rodu. Na gruncie polskim człowiek bywał synonimem istoty ludzkiej oraz męża, mężczyzny, ale też sługi, poddanego, chłopa, niewolnika, a nawet upiora czy zjawy.
Katarzyna Mazur
Różne2011-08-29
Uprzejmie proszę o pomoc w poprawnym zapisaniu cytatu, którego chcielibyśmy użyć na zaproszeniu. Sam cytat brzmi:
„Język jego opowiadania, co więcej – istota jego wspomnień, tak jak są przekazywane dzisiaj, po dziesiątkach lat od opuszczenia tej ziemi, są bardzo niedyplomatyczne. Nie są to ani refleksje profesora, ani polityka, ani dyplomaty. Są to refleksje wrażliwego, czułego, przyjaznego ludziom i światu człowieka”.
Chcielibyśmy w nim napisać, kogo ten cytat dotyczy. Proszę o informację, czy poniższa wersja jest poprawna, a jeśli nie, to jak powinno być to ujęte:
„Język jego [Szewacha Weissa] opowiadania, co więcej – istota jego wspomnień, tak jak są przekazywane dzisiaj, po dziesiątkach lat od opuszczenia tej ziemi, są bardzo niedyplomatyczne. Nie są to ani refleksje profesora, ani polityka, ani dyplomaty. Są to refleksje wrażliwego, czułego, przyjaznego ludziom i światu człowieka”.
Proszę także o informację, czy cały cytat powinien być w cudzysłowie?
Zaproponowana przez Państwa wersja jest poprawna. Jeśli dany cytat musi być opatrzony komentarzem (lub dopiskiem) z racji swojej niejednoznaczności, umieszcza się taki komentarz w nawiasie kwadratowym wewnątrz przytaczanego fragmentu bezpośrednio po wyrażeniach, które wymagają uściślenia.
Całego cytatu nie trzeba natomiast koniecznie zapisywać w cudzysłowie – można zamiast tego zastosować wyróżnienie typograficzne, np. inny krój lub rozmiar czcionki niż dla pozostałej partii tekstu. Dodam tylko, że gdyby zdecydowali się Państwo cały cytat wprowadzić kursywą (i wtedy już tylko bez cudzysłowu), dopisek w nawiasie winien być złożony pismem prostym; a zatem albo: „Język jego [Szewacha Weissa] opowiadania, co więcej – istota jego wspomnień…”, albo: Język jego [Szewacha Weissa] opowiadania, co więcej – istota jego wspomnień… Życząc organizacyjnych sukcesów, pozdrawiam.
Katarzyna Mazur
Różne2011-08-29
Szukałem na to pytanie odpowiedzi, ale bezskutecznie. Czy można odmieniać pojedyncze słowa, które się cytuje (np. pojęcie wprowadzone w pracy naukowej, odniesienie do pewnej abstrakcji itp). Przykładowo: Obiektywne badania powinny stosować pojęcie „postępu”; z zachowaniem ostrożności. Czy: Badania powinny stosować pojęcie „postęp”; z zachowaniem wielkiej ostrożności.
Nie jestem pewna, czy do końca rozumiem Pańskie pytanie, ale postaram się naświetlić kilka kwestii związanych z przytaczaniem cudzych słów. Mam nadzieję, że w poniższych wywodach znajdzie Pan odpowiedź na swoje wątpliwości.
Jeśli cytujemy pewien fragment tekstu, powinniśmy go przytaczać w oryginalnym brzmieniu. Wszelkie nasze ingerencje – typu: opuszczenie lub dodanie jakiegoś słowa lub kilku słów, zmiana końcówki fleksyjnej, wytłuszczenia, pochylenia czy rozstrzelenia partii, które w tekście źródłowym były pisane normalną czcionką i ze standardowymi odstępami – winny zostać zawsze zaznaczone poprzez zastosowanie odpowiednich znaków interpunkcyjnych (np. wielokropka w nawiasie okrągłym jako informacji o opuszczeniu), a nieraz muszą być dodatkowo opatrzone stosownym komentarzem, ujętym w nawias kwadratowy.
Czasem bywa tak, że chcemy wpleść cytat w zdanie naszego tekstu, ale aby uniknąć błędu np. składniowego, musimy przynajmniej niektóre wyrazy przytaczanej partii odmienić. Nie jest to zabieg zbyt częsty, ale jednak stosuje się go. Wyobraźmy sobie, że chcemy w swoim wywodzie wykorzystać fragment z wieszcza: „Dziś piękność twą w całej ozdobie widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”. Możemy go nieco przerobić na własne potrzeby, by zachować spójność wywodu: O Litwo! Mickiewicz „piękność twą w całej ozdobie widz[iał] i opis[ywał], bo tęskn[ił] po tobie”. Jak widać, nowe wykładniki wartości fleksyjnych umieszczamy w takiej sytuacji w nawiasach kwadratowych, a sam nawias składamy bez spacji poprzedzającej. Chociaż ja zdecydowanie polecałabym w takiej sytuacji przeredagowanie powstającej wypowiedzi i zostawienie cytatu w jego pierwotnym brzmieniu.
Myślę, że takich jak wyżej opisana sytuacji dotyczyło Pańskie pytanie. I domyślam się, że pierwsze z przywołanych przez Pana zdań jest dokładnym cytatem skądś, a zdanie drugie zawiera Pana poprawki: opuszczenie przymiotnika obiektywne, zmianę końcówki w wyrazie postępu, wprowadzenie przymiotnika wielkiej. To drugie zadnie proponowałabym zatem zapisać w następujący sposób:
[...] badania powinny stosować pojęcie „postęp[...]”; z zachowaniem ostrożności.
Pozwolę sobie w tym miejscu na słowo wyjaśnienia. Sugerowałabym nie wprowadzać do cytatu określenia wielkie, ponieważ w ten sposób za bardzo można zmienić wymowę oryginału; radziłabym natomiast umieścić je ewentualnie w przypisie z odpowiednim komentarzem. Poza tym uważam, że zastąpienie akurat tu formy postępu postacią postęp, a więc zmienianie końcówki fleksyjnej, nie było konieczne, w każdym razie wersję przed poprawką należy uznać za poprawną.
Na koniec jeszcze jedna uwaga. Może się zdarzyć, że w cytowanym tekście zauważyliśmy błąd językowy i nie chcemy, by uznano go za naszą pomyłkę przy przepisywaniu. Wówczas warto zrobić przypis do całego przytoczenia z informacją, że zachowaliśmy pisownię i/lub interpunkcję oryginału. Nieraz też w podobnym celu stosuje się po przywołanej niepoprawnej formie zwrot sic!, który umieszcza się w nawiasie, najczęściej okrągłym.
Katarzyna Mazur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166