| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-21 |
| Byłbym zobowiązany, gdyby byli Państwo tak uprzejmi i wyjaśnili pewną wątpliwość, na tle której powstał między mną a kolegą spór. Chodzi o sposób odmiany nazwiska Wiater. Czy nazwisko to w ogóle odmienia się przez przypadki? Kolega twierdzi, że nie. Mnie wydaje się, że owszem, lecz mam wątpliwość, czy właściwą formą byłoby stwierdzenie Proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiatrem, czy też Proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiaterem. Wersja kolegi to oczywiście Proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiater. |
|
| Nieodmienianie nazwisk, które odmienić można – a takich mamy zdecydowaną większość – nie jest zgodne z duchem polszczyzny jako języka fleksyjnego. Tylko naprawdę nieliczne nazwiska nie podlegają u nas odmianie i są to jedynie nazwiska obce, których do żadnego polskiego wzorca deklinacyjnego z powodów fonetycznych dopasować się nie da (zob. Nazwiska nieodmienne). Nazwisko Wiater ma specyficzną formę, którą podczas odmiany należy zachować, czyli utrzymać w kolejnych formach głoskę e, tak aby nie mogły one zostać pomylone z formami odmiany nazwiska Wiatr. To ostatnie przyjmowałoby formy: Jana Wiatra, Janem Wiatrem, Janie Wiatrze (tu bez oboczności jak w wyrazie pospolitym z formą wietrze), a to, które Pana interesuje, brzmiałoby w kolejnych przypadkach: Jana Wiatera, Janem Wiaterem, Janie Wiaterze. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-21 |
| Która nazwa jest poprawna: Azja Środkowa czy Azja Centralna? | |
| Gramatycznie i semantycznie poprawne są obie nazwy, ponieważ precyzyjnie wskazują położenie geograficzne, w dodatku centralny to etymologicznie również ‘środkowy’. W „Korpusie języka polskiego PWN” Azja Środkowa występuje znacznie częściej niż Azja Centralna, co nie świadczy o stopniu poprawności, lecz jedynie o przyzwyczajeniach użytkowników języka. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-16 |
| Jaka forma odmiany nazwiska prezydenta Francji będzie poprawna w zdaniu: Przy prezydencie Francji F. Hollande’dzie / Hollande’m powstała grupa robocza do spraw kontaktów z mediami? | |
| Przez analogię do funkcjonującego w polszczyźnie francuskiego określenia beau monde «wyższe sfery, wytworne towarzystwo» uznać za poprawne należy formy: Hollande’a, Hollande’owi, Hollandzie. Nie jest to przypadek odosobniony, gdy w odmianie zarówno rzeczowników pospolitych, jak i nazw własnych czasem przyjmuje się spolszczony nieco kształt wyrazu, co obrazuje następująca reguła zasad pisowni polskiej: http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-w-ktoryms-przypadku-gramatycznym-brzmienie-gloski;629620. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-15 |
| Jaka będzie poprawna forma imienia Samantha w miejscowniku: Samanthie czy Samancie? | |
| Odmiana imion polskich, spolszczonych oraz obcych zależy od ich rodzaju gramatycznego i brzmienia ostatniej głoski wyrazów, przypomina zaś wzory odmiany analogicznych rzeczowników pospolitych (por. hasło problemowe Imiona w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN”). Imię Samantha zakończone jest na samogłoskę -a, a więc zgodnie z polskimi zasadami odmiany obcych imion żeńskich powinno być odmieniane. W mianowniku żeńską końcówkę -a poprzedza zbitka -th-, która jednak w wymowie zbliżona jest do głoski [t]. W sytuacji, kiedy wygłosowe -a poprzedzone jest spółgłoską twardą t, odmiana wyrazu wygląda następująco: M. Dorota D. Doroty C. Dorocie B. Dorotę Ms. Dorocie N. Dorotą W zasadach dołączonych do „Wielkiego słownika ortograficznego PWN” znajduje się analogiczny do imienia Samantha przykład – Martha, który w miejscowniku przybiera postać Marcie. Poprawną formą miejscownika dla Samantha będzie zatem forma Samancie. Poniżej przedstawiam pełną odmianę imienia Samantha: M. Samantha D. Samanthy C. Samancie B. Samanthę Ms. Samancie N. Samanthą Aleksandra Mól |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-15 |
| Chciałbym się dowiedzieć, czy nazwisko Ojdana jest odmienne, i jak powinno się je odmieniać, jeśli posługuje się nim mężczyzna? | |
| Należy pamiętać, że wszystkie nazwiska męskie podlegają w języku polskim odpowiedniemu dla siebie wzorowi odmiany przez przypadki i liczby. Nazwiska zakończone na -a odmienia się, stosując dla nich identyczny wzorzec odmiany jak dla wyrazów pospolitych i imion o tym samym zakończeniu, np. rata, Anna. Poniżej przedstawiam odmianę nazwiska Ojdana: M. Adam Ojdana, państwo Ojdanowie D. Adama Ojdany, państwa Ojdanów C. Adamowi Ojdanie, państwu Ojdanom B. Adama Ojdanę, państwa Ojdanów N. Adamem Ojdaną, państwem Ojdanami Ms. Adamie Ojdanie, państwu Ojdanach Mateusz Klaja |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-07 |
| Moje pytanie dotyczy odmiany angielskiego imienia i nazwiska Andrew McAfee. Czy poprawne będzie nieodmienianie zarówno imienia, jak i nazwiska, np. z Andrew McAfee? |
|
| Imię Andrew z uwagi na swą wymowę [endrju] jest na gruncie polskim nieodmienne, ponieważ nie ma wzorca deklinacyjnego, do którego można byłoby je dopasować. Nazwisko McAfee można (i trzeba) odmienić, jest bowiem zakończone w wymowie na -i: [mak-afi] z akcentem na końcu, a takie wyrazy są u nas odmieniane jak przymiotniki, należy jedynie zadbać o oddzielenie oryginalnej postaci nazwiska apostrofem od dodawanych końcówek poszczególnych przepadków: McAfee’ego, McAfee’emu, McAfee’m. Ma tu zastosowanie jedna z reguł zawartych w „Zasadach pisowni polskiej”. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-07 |
| Jak odmieniać nazwisko Zięty? | |
| Nazwisko ma formę przymiotnikową, więc powinno być odmieniane jak przymiotnik: Ziętego, Ziętemu, Ziętym. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-07 |
| Jak poprawnie odmieniać nazwę ukraińskiego miasta Debalcewe? Na chłopski rozum powinno się chyba tak jak inne miasta podobnie zakończone, np. Zakopane, a więc: w Debalcewem, do Debalcewego itp. Czy może jednak w Debalcewie, do Debalcewa? Media różnie podają tę nazwę (w tym również i bez odmiany). | |
| Ma Pan rację! Tego typu nazwy słowiańskie zakończone na -e, a także na -y mają odmianę przymiotnikową, jak Zakopane (por. też Grozny – Groznego, Miednoje – Miednego). Odmieniamy więc: D. Debalcewego, C. Debalcewemu, B. Debalcewe, N. Debalcewem, Ms. Debalcewem, W. Debalcewe! Forma *Debalcewie byłyby właściwa, gdyby nazwa miała postać podstawową *Debalcew, a takiej przecież nie ma. Używanie zatem formy *w Debalcewie wprowadzałoby czytelników w błąd, sugerując inną postać nazwy podstawowej. Nic dziwnego, że obce nazwy stanowią dla wielu osób problem fleksyjny, miewamy wszak kłopoty nawet z odmianą niektórych polskich nazw... Pozostawienie ławo odmiennej obcej nazwy bez odmiany świadczy niestety o bezradności tego, kto jej używa. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-03-06 |
| Jak się mówi jestem Wizygotą czy jestem Wizygotem, bo różne słyszałem? | |
| Większość słowników podaje tylko formę liczby mnogiej Wizygoci, jedynie „Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego odnotowuje postać Wizygot, która jasno wskazuje, że ta nazwa własna odmienia się według deklinacji męskiej. Skoro zaś Wizygoci to zachodni odłam Gotów, powiemy jestem Wizygotem analogicznie do jestem Gotem. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-25 |
| Czy powinno się odmieniać nazwę firmy Energa, mówiąc np. pracuję w Energa, procedury ustalone przez Energa, klienci Energa? Czy to słowo jest odmienne, mimo że jest nazwą własną? | |
| Nazwa ta jest zakończona podobnie jak nazwy niemieckich miast: Norymberga, Wittenberga, a także jak znane wyrazy pospolite irga (krzew), morga (nazwa powierzchni gruntu), katorga (przymusowe roboty), dlatego też formy odmiany będą podobne: dopełniacz, celownik i miejscownik – Energi, biernik – Energę, narzędnik – Energą, wołacz (jeśli potrzebny) – Energo! Wyrazy, które możemy odmienić, odmieniać powinniśmy, bo odmienność słów to cecha naszego języka. W komunikacji oficjalnej albo profesjonalnej niektórzy wolą nie odmieniać nazw własnych, takich jak nazwiska czy nazwy firm, tłumacząc swe działania troską o jednoznaczność przekazu. Uważam, że nie należy nadmiernie kultywować tego rodzaju troski – przesadnej i nieuzasadnionej mimo wszystko, lecz postępować zgodnie z duchem języka. Jeśli używamy nazwy Energa jak w Pana przykładach, powinniśmy ją odmieniać. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-22 |
| Proszę o wyjaśnienie, jak odmieniamy nazwiska mężatek. Czy np. kobieta nosząca po małżonku nazwisko Grechuta to będzie pani Grechutowa czy Grechuta. Wątpliwość mam następującą: jeśli nazwiemy ją Grechuta, to równie dobrze może znaczyć, iż jest siostrą pana Grechuty. Natomiast Grechutowa jasno wskazuje na koligację. Z góry dziękuję. | |
| Pyta Pan nie o odmianę nazwisk mężatek, lecz o tworzenie form odmężowskich nazwisk. W polszczyźnie są dwa sposoby tworzenia nazwisk odmężowskich uzależnione od formy podstawowej nazwiska: za pomocą formantu -owa od nazwisk, które są zakończone na spółgłoskę lub -o (Kuncewicz – Kuncewiczowa, Grzegorczyk – Grzegorczykowa, Orzeszko – Orzeszkowa itd.), za pomocą formantu -ina / -yna od nazwisk zakończonych na -a (Jaskóła – Jaskólina, Zaręba – Zarębina, Sapieha – Sapieżyna, Puzyna – Puzynina). Drugi z wymienionych formantów wywołuje wymiany głosek (w wymienionych nazwiskach ł : l’, b : b’, h : ż, n : ń), dlatego też współcześnie tego typu nazwiska są coraz rzadziej tworzone, wykorzystywany bywa niezmieniający formy wyrazu przyrostek -owa. Podobnie tworzy się odojcowskie nazwiska córek: od nazwisk zakończonych na spółgłoskę lub -o za pomocą przyrostka -ówna (np. Elżbieta Zającówna, Teresa Friedelówna, Zofia Kucówna, Barbara Krafftówna, Maria Rodziewiczówna, Grażyna Bacewiczówna, Krystyna Czubówna), a od nazwisk zakończonych na -a za pomocą formantu -anka (np. Agnieszka Kotulanka, Teresa Skubalanka). Kobieta zamężna w naszych czasach może, lecz nie musi używać formy, która jednoznacznie wskazuje na jej stan cywilny. Dawniej tworzenie nazwisk odmężowskich było tradycją, a stan cywilny warto było podkreślać, ponieważ w społeczeństwie zdecydowanie wyższy był status kobiety zamężnej niż tej, która męża nie miała. Dziś nazwiska tego typu spotyka się głownie w gwarach, które bardziej niż język ogólny zachowują formy tradycyjne, ale również w środowiskach artystycznych i naukowych. Znane osoby, które wybrały taką formę nazwiska to m.in. Irena Bajerowa, Marianna Czubalina, Paulina Buchwald-Pelcowa, Antonina Grybosiowa, Aleksandra Cieślikowa, Krystyna Kleszczowa, Joanna Sobczykowa, Ewa Sławkowa, Magdalena Pastuchowa, Ola Watowa, Józefa Hennelowa, Lucyna Ćwierciakiewiczowa, Jadwiga Puzynina, Renata Grzegorczykowa. Zgodnie z przedstawionymi wyżej zasadami żona pana Grechuty mogłaby nosić nazwisko Grechucina, choć pewnie współcześnie wybrałaby mniej zmienioną postać Grechutowa, a najpewniej pozostałaby przy nazwisku w wersji podstawowej Grechuta, które wraz z imieniem odmieniałoby się przez przypadki następująco: (nie ma) Marii Grechuty, (przyglądam się) Marii Grechucie, (widzę) Marię Grechutę, (idę z) Marią Grechutą, (mówię o) Marii Grechucie. Siostra pana Grechuty, jeśli byłaby niezamężna, mogłaby używać nazwiska w formie Grechucianka (ewentualnie Grechutówna), choć to dziś niezwykle rzadkie zjawisko. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-22 |
| Na Podlasiu jest miejscowość Ewy. W jaki sposób należy pisać: pochodzi z Ewów czy pochodzi z Ew? | |
| Urzędowy wykaz nazw miejscowości (dostępny tu: http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2013.pdf) podaje formę dopełniacza Ew. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-22 |
| Jak będzie wyglądać liczba mnoga francuskich nazwisk zakończonych na nieme c, jak np. Blanc. Rozpatruję to w kwestii nie tyle samych nazwisk (bo te mogą być nieodmienne), ile dzieł danego twórcy (np. Kossaki – obrazy Kossaka, Vonneguty – książki Vonneguta itp.). Czy zatem dzieła takiego Francuza będą się nazywać Blanki (gdzie c przechodzi w k, jak w leica – leiki), czy może jeszcze jakoś inaczej, np. Blance, Blany? | |
| Część wyrazów francuskich, a w tym również i nazwisk, ma niemy wygłos, co oznacza, że na ich końcu występuje nie wymawiana, ale oddawana w piśmie spółgłoska, samogłoska lub ich połączenie. W „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego znaleźć można m.in. następujące przykłady z niemym wygłosem spółgłoskowym: Rimbaud [rembo], Manet [mane], Monet [mone], Camus [kami], Lorrain [lorę], Lavoisier [lawuazje], Maritain [maritę], Massenet [masene], Chamfort [szamfor], Remarque [remark], Barthes [bart], Descartes [dekart]. Wedle prawideł rządzących polszczyzną nazwiska takie możemy odmieniać (choć niektóre z nich, jak np. Monet, Manet, Rimbaud, Camus, można pozostawić w formie podstawowej, jeśli występują z odmienionym imieniem lub innym wyrazem odnoszącym się do nosiciela nazwiska). Słownik ten wskazuje, że przy odmianie takich nazwisk w przypadkach zależnych w wymowie uwzględniamy tę niesłyszalną w mianowniku spółgłoskę, np. Moneta [moneta], Monetowi [monetowi], Chamforta [szamforta], Chamfortowi [szamfortowi], a dodatkowo w niektórych przypadkach nazwiska mogą mieć typowe dla polszczyzny oboczności spółgłoskowe, np. d : dź, t : ć (Claude Monet – o Claudzie Monecie; Barthes – o Barcie). „Wielki słownik ortograficzny języka polskiego PWN” pod red. E. Polańskiego wyraźnie dopuszcza zapis tych form zgodnie z pisownią polską (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-w-ktoryms-przypadku-gramatycznym-brzmienie-gloski;629620). W związku z tym jeśli ktoś nosi nazwisko Blanc wymawiane [blã], to w przypadkach poza mianownikiem c będzie odczytywane jako [k]: Blanca [blanka], Blancowi [blankowi], Blancu [blanku], a jedynie w narzędniku nazwisko to przybrałoby formę Blankiem, podobnie jak inne odnotowane w WSO: Remarque – z Remarkiem, Mauriac – z Mauriakiem, Signac – z Signiakiem itd. Jeśli więc chcielibyśmy od nazwiska francuskiego Blanc utworzyć nazwę (potoczną, warto dodać) dzieł nosiciela tego nazwiska, analogiczną do wymienionych w pytaniu Kossaków czy Vonnegutów, to rzeczywiście powinna ona brzmieć Blanki. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-22 |
| Batman nazywa się Bruce Wayne. Redaguję teksty z gry o Batmanie i tłumacz napisał mi tak: Gdy dorósł, został wybitnym chirurgiem i przez wiele lat obmyślał wyrafinowaną zemstę na Brusie Waynie. Czy imię i nazwisko bohatera są w tym zdaniu odmienione poprawnie? | |
| Zarówno imię, jak i nazwisko bohatera są zakończone na niewymawianą samogłoskę e, przybliżona wymowa to [brus łejn]. Formy tego typu na gruncie polskim mogą się odmieniać, lecz końcówki ze względu na różnicę pomiędzy pisownią a wymową umieszcza się po apostrofie: dopełniacz i biernik – Bruce’a Wayne’a, celownik – Bruce’owi Wayne’owi, narzędnik – Bruce’em Wayne’em. Jedynie w miejscowniku, gdzie brzmienie głosek kończących tematy imienia i nazwiska jest w języku polskim inne niż w języku oryginalnym, obowiązuje zapis bez apostrofów – pisownia jest równa (polskiej) wymowie: Brusie Waynie (zob. http://sjp.pwn.pl/szukaj/Bruce.html, http://sjp.pwn.pl/szukaj/Wayne.html). Podobnie jest w wypadku nazwisk, takich jak Joyce [dżojs]: Joyce’a, z Joyce’em, ale o Joysie; Remarque [remark]: Remarque’a, o Remarque’u, ale z Remarkiem. Wskazane ustalenia ortograficzno-fleksyjne ten dokumentują „Wielki słownik ortograficzny PWN” pod red. E. Polańskiego oraz „Zasady pisowni polskiej” (zob. http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-w-ktoryms-przypadku-gramatycznym-brzmienie-gloski;629620). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-20 |
| Jak powinno się odmieniać nazwisko Chucher – o Chuchrze czy Chucherze, Chuchra czy Chuchera? | |
| Jeśli to nazwisko polskie, to mamy dwie możliwe wersje, równie poprawne gramatycznie: 1) Chucher, Chuchra, Chuchrowi, Chuchrem, Chuchrze; 2) Chucher, Chuchera, Chucherowi, Chucherem, Chucherze. To, jak odmieniamy nazwiska zakończone na -er, -el, -ek, -eń, zależy w dużej mierze od zwyczaju językowego. W polskich nazwiskach, które mają formy równe rzeczownikom pospolitym, opuszczamy e w odmianie, np. Kwiecień – Kwietnia, Krawiec – Krawca, Dudek – Dudka, Kołek – Kołka itp. Jeśli nazwisko nie jest równe rzeczownikowi pospolitemu, jak w przykładzie z pytania, sposób odmiany, czyli zachowanie lub opuszczenie e zależy częstood tego, czy brzmi ono swojsko, czy też obco, co ostatecznie kształtuje określoną tradycję odmiany. „Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. A. Markowskiego w haśle problemowym „Nazwiska” podaje m.in. zestawienie: Wujec – Wujca, Janiec –Jańca, Pawelec – Pawelca, Woleń – Wolenia, ale: Perec – Pereca (obce brzmienie) oraz Stępień – Stępnia, Skupień – Skupnia (zgodnie ze zwyczajem językowym). Jeśli kierować się względami komunikacyjnymi, to w odmianie interesującego nazwiska za bardziej jednoznaczne można uznać formy odmiany zachowujące samogłoskę e w temacie, ponieważ nie budzą one wątpliwości co do brzmienia mianownika: nikt, kto usłyszy np. formę Janem Chucherem, nie pomyśli, że mianownik brzmi Chuchr. Nosiciel nazwiska może jednak preferować drugi typ odmiany, dlatego też ostateczna decyzja powinna zostać podjęta po konsultacji z osobą, która danego nazwiska używa. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-12 |
| Piszę rozprawkę o moim rodzie. Pojawił się problem z odmianą nazwy wsi Borowe (XVIII wiek) w parafii Brok. Jak jest poprawniej: mieszkał w Borowie (Borowej) czy też w Borowem? A może nie odmieniać nazwy i napisać w Borowe? | |
| Nazwy miejscowe rodzaju nijakiego, zakończone w mianowniku na -e, które mają odmianę przymiotnikową w narzędniku i miejscowniku przybierają postać z końcówką starego typu odmiany -em, nieco już dziś archaiczną. Inne nazwy miejscowe tego typu w wymienionych przypadkach mają formy: w Zakopanem, w Rucianem-Nidzie, w Wysokiem Mazowieckiem, w Bornem-Sulinowie, w Małem Cichem, w Nowem Bystrem. Na pewno nie można tu brać pod uwagę formy w Borowej, ponieważ ta odnosi się do odmiany nazwy miejscowej (ta) Borowa, forma w Borowie może natomiast być np. miejscownikiem nazwy (ten) Borów. Jeśli nazwa wsi ma postać (to) Borowe, to poprawną formą jest w Borowem. Można także użyć formy we wsi Borowe, ale nada to wypowiedzi – pewnie niepotrzebnie – wydźwięk urzędowy. Nieodmienienie tej nazwy, jak Pan sugeruje w końcowej części zapytania, byłoby błędem językowym. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-11 |
| Usłyszałem niedawno od pewnego (znanego skądinąd) językoznawcy, że nazwisko Murray „odmieniamy przymiotnikowo, gdyż wymawia się je [mari]”, a więc: Murray’ego, Murray’emu itd. Według mnie powinniśmy je odmieniać tak samo jak nazwiska Disney [dı̣zni], Huxley [hạksli], Macaulay [məkọ:li] czy Shelley [szẹli], a więc rzeczownikowo. Nikt przecież nie powie, że obejrzał film Disney’ego [dı̣zniego] lub przeczytał powieść Huxley’ego [hạksliego]. Według słownika ortograficznego i słownika poprawnej polszczyzny poprawne formy to Disneya [disneja] i Huxleya [haksleja]. | |
| Odmianę nazwisk obcych na gruncie polskim ustala się na podstawie ich wymowy lub pisowni, choć częściej kierujemy się wymową. Wedle bardzo ogólnej zasady można przyjąć, że jeśli nazwisko kończy się w pisowni lub wymowie na spółgłoskę (w tym również j, gdy odpowiada w wymowie znakowi y), jest odmieniane według deklinacji męskiej (np. Comte [wym. komt], Presley), jeśli kończy się na samogłoski a lub a, odmienia się jak rzeczowniki żeńskie (np. Wojtyła, Kościuszko), jeśli natomiast kończy się na i, y lub e, przyjmuje odmianę jak przymiotniki (np. Kennedy, Moricone, Pavatotti). Ustalmy zatem na początek, jaka jest NAPRAWDĘ wymowa nazwiska Murray. W pytaniu podaje Pan przykłady nazwisk wraz z ich wymową zaczerpnięte – jak się domyślam – z „Encyklopedii PWN”, która przy hasłach Murray dotyczących nazw geograficznych i osobowych podaje transkrypcję [mạri] (kropka pod a w tym zapisie oznacza miejsce akcentu). W encyklopedii, z której z założenia ma skorzystać każdy, także niespecjalista, przyjęto zapis wymowy uproszczony, sporządzony przy użyciu powszechnie znanych znaków niebędących znakami alfabetu fonetycznego, starając się jedynie oddać głoski obce za pomocą liter oznaczających najbliższe im głoski polskie. Transkrypcja dokonana w ten sposób jest tylko przybliżona, aby zapobiec „literowemu” odczytywaniu niektórych wyrazów mających bardzo odmienną od polskiej wymowę (np. Murray Bridge [mạri brıdż]). Uproszczenie to pozwala poznać wymowę przybliżoną, nie oddaje natomiast rzeczywistej wymowy różnych głosek obcych, w tym także angielskiego połączenia ay, w którego wymowie występuje samogłoska w polszczyźnie nie istniejąca. „Merriam-Webster Dictionary” podaje wymowę angielską – www.merriam-webster.com/dictionary/murray, podobnie internetowy słownik wymowy nazwisk – http://www.pronouncenames.com/pronounce/murray, w załączonych plikach dźwiękowych można wprawdzie usłyszeć dźwięk podobny do polskiego i, lecz nie w pełni z nim równy. Inna rzecz, że w Polsce nie wymawiamy obcych nazwisk, odwzorowując dokładnie ich wymowy obcej (angielskiej czy francuskiej), czego przykładami są zarówno podane przez Pana nazwisko Disney (http://www.pronouncenames.com/search?name=disney), jak i Robespierre (http://pl.forvo.com/word/robespierre/), lecz staramy się w przybliżeniu oddać niepolskie dźwięki, artykułując [disnej] czy [robespjer]. Wymowa całkowicie zgodna ze standardami obcymi nie byłby u nas mile widziana, a wręcz traktowana jako objaw pretensjonalności mówiącego. Nazwisko Murray jest w Polsce wymawiane [marej] i w związku z tym odmieniane jak rzeczownik z formami zapisywanymi bez apostrofu, jako że nie ma pomiędzy pisownią a wymową różnicy ilościowej (czyli końcowych samogłosek niewymawianych). Zgodnie z zasadą pisowni polskiej (http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwiska-zakonczone-w-pismie-na-spolgloski-lub-y-po-samoglosce;629618) nazwisko Pana interesujące przyjmuje formy: Murraya, Murrayowi, Murrayem, Murrayu. Można oczywiście snuć dywagacje na temat przymiotnikowej odmiany nazwisk wskazanych w pytaniu, lecz prowadzone na ten temat dyskusje byłyby iście akademickie, ponieważ ostatecznie nie miałyby związku z praktyką językową. Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-02-03 |
| Czy odmienia się nazwisko Pierre Bourdieu? | |
| Nazwisko tego francuskiego socjologa, antropologa i filozofa należy do nielicznych typów nazwisk, które na gruncie polskim się nie odmieniają. Brak możliwości tworzenia form przypadków wynika z faktu, że wymowa tego nazwiska – [burdjọ̈] – uniemożliwia dopasowanie go do żadnej z polskich deklinacji ze względu na końcowe akcentowane -e. Odmienia się natomiast imię Pierre, mające w wymowie [pier] na końcu spółgłoskę, która pozwala na dołączenie tej francuskiej wersji imienia Piotr do grupy rzeczowników męskich. Ponieważ jednak imię francuskie w wymowie kończy się na spółgłoskę, lecz w piśmie – na samogłoskę -e, która nie jest wymawiana, należy wedle zasad pisowni polskiej końcówki przypadków oddzielać od oryginalnej formy imienia za pomocą apostrofu (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/Nazwiska-zakonczone-na-e-nieme;629619). Oto zestaw form odmiany imienia Pierre (w nawiasach wymowa): D. Pierre’a [piera], C. Pierre’owi [pierowi], B. Pierre’a [piera], N. Pierre’em [pierem], Ms. Pierze. Ostatnia wymieniona forma ma zapis zgodny z przyjętą u nas zasadą, że jeśli w którymś przypadku gramatycznym brzmienie głoski kończącej temat nazwiska jest w języku polskim inne niż w języku oryginalnym, wówczas zakończenie tego nazwiska piszemy zgodnie z pisownią polską, a -e nieme i apostrof — jeśli występują — pomijamy (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-w-ktoryms-przypadku-gramatycznym-brzmienie-gloski;629620). Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-01-27 |
| Jak odmieniać przez przypadki skrót nazwy partii KORWiN? Jakie połączenia z innymi wyrazami są niepoprawne lub niezręczne? Np. połączenie członek KORWiN-a jest dwuznaczne i śmieszne. | |
| Należy się spodziewać, że partia o nazwie Koalicja Odnowy Rzeczypospolitej Wolność i Nadzieja rzadko będzie operować nazwą w postaci rozwiniętej, nie taki jest przecież zapewne zamysł jej założyciela, który nazwę rozwiniętą celowo dopasował do przysługującego jej skrótowca (nie skrótu!) KORWiN, odczytywanego jak inne polskie wyrazy, czyli jako suma głosek równa w wymowie pierwszemu członowi nazwiska Janusza Korwina-Mikkego. Aby odmieniać skrótowiec i używać go w zdaniach, należy ustalić jego rodzaj, wskazując główny człon nazwy rozwiniętej. W tym wypadku jest nim rzeczownik koalicja, dlatego można przyjąć, że nazwa partii ma rodzaj żeński. Oznacza to, że można byłoby zbudować następujące zdanie: KORWiN wystartowała [bo: koalicja] w wyborach parlamentarnych. Częściej jednak pojawiać się będą prawdopodobnie zdania w rodzaju KORWiN wystartował w wyborach parlamentarnych, ponieważ rodzaj skrótowca ustala się także w języku, biorąc pod uwagę koniec wyrazu (formy): jeśli jest tam spółgłoska, w polszczyźnie przyjmuje się, że skrótowiec ma rodzaj męski, bo takie zakończenie ma wiele rzeczowników rodzaju męskiego. W tym wypadku skrótowiec stawałby się więc jeszcze bardziej podobny do nazwy Korwin, lecz odmiana obu tych nazw własnych nie byłaby taka sama. Element złożonego nazwiska Korwin przyjmuje formy Korwina, Korwinowi, Korwinem, Korwinie, skrótowiec zaś miałby odmianę następującą: M. KORWiN D. KORWiN-u (jak PiS-u, MON-u, PAN-u, PWN-u itp.) C. KORWiN-owi B. KORWiN (jak PiS, MON itd.) N. KORWiN-em Ms. KORWiN-ie Jak widać, skrótowiec powinien mieć przede wszystkim inny zapis form odmiany, ponieważ końcówki poszczególnych przypadków zgodnie z zasadami pisowni polskiej mamy obowiązek oddzielać od formy podstawowej skrótowca za pomocą krótkiej kreski, czyli łącznika (vide: http://sjp.pwn.pl/zasady/Jesli-skrotowiec-sie-odmienia;629584). Ktoś mógłby powiedzieć: Jestem zwolennikiem Korwina, lecz mówiąc o partii, powinien użyć konstrukcji Jestem członkiem KORWiN-u. Oczywiście w komunikacji potocznej z pewnością pojawią się formy niewzorcowe, które - jako dwuznaczne - mogą się stać przykładami specyficznego poczucia humoru... Katarzyna Wyrwas |
|
| Nazwy własne (pisownia i odmiana) | 2015-01-20 |
| Mówimy jadę do Gniewu czy do Gniewa? | |
| W użyciu są dwie formy dopełniacza od nazwy tego miasta: Gniewu i Gniewa. „Wielki słownik ortograficzny PWN” pod red. Edwarda Polańskiego podaje wyłącznie formę Gniewu (http://sjp.pwn.pl/so/Gniew;4437723.html), tak samo „Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części” (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2013.pdf). Z kolei część słowników, np. „Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. Andrzeja Markowskiego oraz dwa słowniki autorstwa Jana Grzeni: „Słownik nazw własnych” i „Słownik nazw geograficznych” dają pierwszeństwo formie Gniewa, postać Gniewu wskazując jako rzadszą. Gniewu może być używane mniej chętnie, ponieważ kojarzy się z dopełniaczem wyrazu pospolitego gniew, od którego faktycznie nie pochodzi: w „Słowniku nazw geograficznych” czytamy, że nazwa tego pomorskiego miasta pochodzi od od dawnego rdzenia oznaczającego górę, wzniesienie i dawniej wystepowała w formach Gmew, Gmewa lub Gmiew. Użycie formy do Gniewa byłoby uzasadnione tym, że chcemy uniknąć stosowania postaci nazwy, która jest tożsama z postacią rzeczownika pospolitego oznaczającego m.in. złość, wzburzenie. Być może warto byłoby zapytać dziś mieszkańców tego miasta, dokąd jadą, gdy wracają do domu – do Gniewa czy do Gniewu – i na tej podstawie dać pierwszeństwo jednej z form: tej używanej przez lokalną społeczność. Katarzyna Wyrwas |
|